نقش ارزش ها در زندگی بشر (بخش دوم و پایانی)

نویسنده: بشیراحمد احمدی

ارزش‌ها چگونه و بر کدام مبنا تعیین می‌گردند؟

آیا ارزش یک عمل، نزد همۀ انسان‌ها یکسان است یا خیر؟

جهان‌بینیِ انسان‌ها مهم‌ترین نقش را در قسمت تعیین ارزش‌ها بازی می‌کند؛ یعنی دید انسان نسبت به کائنات، انسان و حیات است که هدف زندگی او را مشخص کرده و این انسان بر مبنای هدف‌ خود بر اعمالش ارزش قایل می‌شود؛ چنان‌که یک کاپیتالیست، نظر به جهان‌بینی که دارد، سعادت را در استفادۀ بیشتر از امکانات دنیا دانسته و منفعت، اساس فکر‌ی‌اش می‌باشد، لذا ارزش اعمالش را بر این مبنا تعیین می‌کند و آنچه او را در رسیدن به هدفش کمک کند، برایش با ارزش محسوب می‌گردد.

برعکس، هر عملی که به هدفش مرتبط نباشد، نزدش عبث و بیهوده خواهد بود؛ به‌طور مثال: تلاش در جهت کسب ثروت نزد یک کاپیتالیست عملِ با ارزشی می‌باشد اگرچه این تلاش او را از اخلاقیات، فامیل و دوستانش دور کند. حاضر است تا سال‌های زیادی از عمرش را قربانی کسب ثروت کند، ولی نگه‌داری و مواظبت از پدر پیرش که دیگر توانایی کار کردن را ندارد، یک عمل بیهوده است و نزد وی هیچ ارزشی ندارد؛ بدین خاطر او را به آسایش‌گاه سالمندان می‌فرستد.

به همین منوال هر انسانی که در روی کرۀ زمین زندگی می‌کند، نظر به جهان‌بینیِ‌ که دارد به اعمالش ارزش قایل شده و به‌تناسب ارزش‌شان آن‌ها را انجام می‌دهد. دین اسلام که الله سبحانه‌و‌تعالی آن را به‌خاطر ترسیم دقیق جهان‌بینی انسان‌ها فرستاده است، نیز به حیث بزرگ‌ترین دین جهان، ارزش اعمال را نزد انسانی که تکیه بر این جهان‌بینی نموده واضح ساخته است. لذا نزد مسلمان‌‌ِ مبد‌أیی که جهان‌بینیِ درست اسلامی دارد و عقلاً قانع شده است که چگونه خلق شده، وظیفه‌اش در این دنیا چیست و انتهایش چگونه خواهد بود؛ دنیا را محل ابتلا و امتحان الهی دانسته و هدف زندگی خود را کسب رضایت الله سبحانه‌و‌تعالی می‌داند. در نتیجه، هر عملی که باعث رضایت الله سبحانه‌و‌تعالی نسبت به او گردد، برایش با ارزش بوده و برعکس، هرکاری که خشم الله سبحانه‌و‌تعالی را متوجه‌ا‌ش گرداند، برایش بی‌ارزش خواهد بود. به این خاطر است که یک شخص مسلمان روزهای بلند و گرم تابستان را روزه می‌گیرد، درحالی‌که هیچ نفع مادی برایش نمی‌رسد، از مالش صدقه می‌دهد و چشمانش را از دیدن نامحرم می‌بندد؛ چون در انجام این اعمال رضایت الله سبحانه‌و‌تعالی نهفته است، پس برایش با ارزش هستند.

قابل ذکر است که نظام‌های دست‌ساختۀ بشر که هرکدام دارای جهان‌بینی خاصی نیز می‌باشند،‌ اهداف انسان را کوتاه‌مدت و در جهانی که روزی فنا می‌شود، متعین ساخته‌اند و چون بشر در تعیین ارزش‌ها نقش دارد، لذا همیشه متأثر از زمان، مکان و محیط بوده، محدودیت عقلی و طغیان غرایزش دخالت مستقیم در این امر می‌کنند. به این خاطر ارزش‌ها در طول تاریخ نزد انسان‌ها تغییر ماهیت داده و هنوز هم می‌دهند.

بخش قبلی | پایان