فرقۀ مرجئه (بخش بیست‌ونهم و پایانی)

نویسنده: ام عائشه

اسباب درمان ارجای معاصر

1. رد دادن بر شبهاتی که در این مسائل وجود دارد و ابطال آن با دلیل و بر‌هان برای حفاظت از امت در برابر نیرنگ باطل دشمنان، تحریف اهل غلو و تأویل جاهلان.

2. لازم است که خطاب دَعَوِیْ و تربیتی، خطابی متوازن باشد یعنی وجوب توازن بین امیدواری و ترس رعایت شود؛ زیرا غافل شدن از قهر و غضب الله متعال مردم را به‌سوی جسارت در معصیت پروردگار سوق می‌­دهد که عبارت از انتشار ارجاء و سبک‌نگری به احکام شریعت است. هم‌چنین لازم است بین جوانب حقیقی ایمان شرعی که قلب و زبان و اعضا هستند توازن برقرار کرد.

3. مقابله با غلو و افراط در دین و شتاب‌زدگی در تکفیر؛ زیرا از مهم­ترین عوامل ظهور ارجاء، مقابله با افراط کذایی به‌واسطۀ واکنشی غیردقیق است. درمان غلو، همان‌گونه که ذکر شد با پایبندی به نصوص شریعت مطابق بافهم و برداشت سلف صالح و علمای معتبر ایشان ممکن است.

مراجع و مآخذ:

• قرآن کریم.

• بخاری، محمد بن اسماعیل، أبوعبدالله، صحیح بخاری، بیروت، ۱۹۸۷م.

• نیشابوری، مسلم بن حجاج قشیری، صحیح مسلم، ۲۰۰۶، دار طیبة، بیروت.

• ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذی، ۱۴۰۳ق، بیروت – دارالفکر.

• شیبانی، ابوبکر بن ابی عاصم، ابن أبي عاصم في السنة، چاپ اول: ۱۴۰۰، ناشر: المکتب الاسلامی‌ – بیروت.

• عبدالله بن محمد بن عبدالعزیز، آراء المرجئة في مصنفات شیخ الإسلام ابن تیمیة، چاپ اول: ۱۴۳۸ه‍. (۲۰۰۷م)، دار التوحید، ریاض.

• السویح، صالح بن محمد، الفروق بین عقیدة السلف و عقیدة المرجئة في الإیمان، چاپ اول: ۲۰۱۸م، مدار الوطن، ریاض.

• السند،عبدالله بن محمد، موقف علماء الدعوة من المرجئة، بی­تا. بی‌نا.

• قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، جلد ۴، جزء ۸، ۱۳۶۴ه‍.ش، انتشارات: ناصر خسرو.

• فیروز آبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت لبنان، ۱۹۹۵م.

• ابن فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغة.

• فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، جلد: ۸، ۱۴۰۹ق، ناشر: موسسه دارالهجرة.

• الازهری، محمد بن احمد، تهذیب اللغة، جلد: ۱۵، ۲۰۰۱م، دار التراث الاحیاء العربی.

• جمال الدین، أبوالفضل، محمد بن مکرم مصری، لسان العرب، دارالفکر، بیروت – لبنان.

• العقل، ناصر بن عبدالکریم، القدریه والمرجئه، ۱۴۱۸ه‍.

• شریف یحیی امین، معجم الفرق الإسلامیة، دار الاضواء، چاپ اول، بیروت، ۱۹۸۶م.

• الأشعري، سعد بن عبدالله، المقالات والفرق، ۱۳۶۰ه‍.

• شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، ملل ونحل، ۱۳۷۸ه‍. (۱۹۶۹م)، دار الکتب العلمیه، بیروت، لبنان.

• صائب، عبدالحمید، المذاهب والفرق فی الاسلام النشأة والمعالم، ص: ۸۰، چاپ: ۱۴۲۵ق.

• بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر، الفرق بین الفرق، قاهره، بی­تا.

• اشعری، أبوالحسن، علی بن اسماعیل، الابانة عن أصول الدیانة، دارالانصار، القاهره – الطبعة الاولی: ۱۳۹۷.

• عواجی، غالب بن علی، فرق معاصره تنتسب الی الاسلام و بیان موقف الاسلام منها، ۱۴۲۲ق.

• صابری، حسین، ۱۳۹۳ش، تاریخ فرق اسلامی‌، تهران.

• مشکور، محمد جواد، تاریخ شیعه و فرقه­‌های اسلامی‌، ۱۳۷۲ش، تهران، انتشارات اشراقی.

• اسفراینی، شاهپور بن طاهر، التبصیر فی الدین، تحقیق محمد زاهد کوثری، مصر، ۱۹۵۵م.

• اشعری، ابی الحسن علی بن اسماعیل، مقالات اسلامیین واختلاف المصلین، بیروت المکتبة العصریة، ۱۹۹۰م.

• وهبی، سلیمان، جلوه­‌های از زندگانی امام ابوحنیفه ^{رحم‌هالله}، چاپ اول: ۱۳۸۲، تهران، نشر احسان.

• ابوزهره، محمد، ابوحنیفه حیاته و عصره، جلد: ۵، قاهره، دارالفکر العربی، ۱۹۹۱م.

• ابوسعد، محمد، الخوارج فی میزان الفکر الاسلامی‌، ۱۹۹۸م، بی­نا، قاهره، مصر.

• جیلانی، عبدالقادر، الغنیة لطالبی طریق الحق، ۱۴۱۶ه‍.

• ابن حجر هیتمی‌، احمد بن محمد، مناقب امام اعظم، ایران- تربت جام، انتشارات احمد جام، ۱۳۷۷ه‍.ش.

• شرباصی، احمد، تحلیل زندگانی و بررسی مذاهب فقهی چهار امام اهل سنت، چاپ اول: ۱۳۸۹، انتشارات کردستان، سنندج.

• سپهری، فریدون، پژوهشی دربار‌ۀ امامان اهل سنت، انتشارات توکلی، ۱۳۸۴.

• ذهبی، احمد بن علی، لسان المیزان، دارالفکر، بیروت لبنان، ۱۴۰۷ه‍.ق.

• سبحانی، جعفر، بحوث فی الملل والنحل، جلد: ۳، ۱۴۱۴ق.

• مقدسی، أبوعبدالله محمد بن احمد، ۱۴۱۱ه‍.ق، أحسن التقاسیم فی المعرفة الاقالیم، قاهره، مکتبه مدبولی، الطبعة الثالثة.

• عطوان، حسین، مرجئه و جهمیه در خراسان عصر اموی، ترجمه: حمیدرضا آژیر، سال: ۱۳۸۰ه‍.ش، مشهد: بنیاد پژوهش­‌های اسلامی‌

• الآجری، محمد بن حسین، الشریعة، ۱۹۹۷م، ناشر: دارالوطن.

• نیشابوری ، فضل بن شاذان، الایضاح، تحقیق و کتاب الحدیث القدم له، جلال الدین حسینی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۶۳.

• ایوب، سعید، ۱۴۱۲ ه‍.ق، الانحرافات الکبری، بیروت، دارالهادی.

• منزوی، علی نقی، ۱۳۵۴ه‍.ش، «مرجیان که بودند و چه گفتند؟»، شماره:5.

• طبری، أبوجعفر محمد بن جریر، ۱۳۸۷‌، تاریخ الامم والملوک، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت – دارالتراث.

• مسجد جامعی، محمد، ۱۳۶۹، زمینه­‌های تفکر سیاسی در اسلام در قلمرو تشیع و تسنن، تهران، الهدی.

• فلوتن، فان، ۱۳۲۵، تاریخ شیعه و علل سقوط بنی امیه، ترجمه: سید مرتضی حائری ‌هاشمی‌، تهران – اقبال.

• نعمانی، شبلی، تاریخ علم کلام، ترجمه سید تقی فخر داعی گیلانی، ۱۳۸۶ ش، تهران – اساطیر.

• ابراهیم حسن، تاریخ سیاسی اسلام، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، انتشارات جاویدان، ۱۳۶۲ ش.

• گودرزی، پروین، «مرجئه» مجلۀ تاریخ اسلام سال هشتم، پاییز 1386 هجری شمسی، شماره مسلسل: 31..

• موسوی، سید مهدی علی زاده، سلفی­گری و و‌هابیت جلد: ۲، مبانی اعتقادی، قم- آوای منجی، چاپ اول: ۱۳۹۱.

• النصر، عنتر سیف، الأصول العقیدیة عند المرجئة وعلاقتها بالأخلاق، بی­تا.

• غزالی، ابوحامد، محمد، احیاء العلوم الدین، جلد: ۱، دارالقلم، بیروت، بی­تا.

• الراجحی، عبدالعزیز بن عبدالله، أسئلة و أجوبة فی الایمان والکفر، ناشر: دار الاثریة، ۱۴۳۹.

• تفتازانی، سعدالدین، شرح العقائد النفسیة، چاپ اول: ۱۳۹۴، ناشر: شیخ الاسلام احمد جام.

• دمشقی، صدرالدین أبوالحسن علی بن علاءالدین صالحی، (۷۹۲ه‍) شرح عقیده طحاویه، چاپ اول: ۱۳۹۷ه‍.

• العتیبی، دکتر سعد، پدیدۀ ارجاء و سرایت مفاهیم آن به واقع معاصر، بی­تا، مرکز مطالعات اسلامی‌ بینش.

• مسعود، محمد طاهر، عقاید اهل سنت و جماعت، چاپ اول: ۱۳۹۳، نشر: پیام اندیشه، زاهدان.

• . مهرجردی، شهاب الدین وحیدی، تفکر تاریخی ارجاء و مرجئه در بوتۀ نقد، فصلنامۀ علمی‌ و پژوهشی تاریخ، سال هفتم، شماره: ۲۴.

• حسینی، محمدرضا، «بررسی و نقد ایمان از دیدگاه مرجئه»، فلسفۀ دین، دورۀ ۱۱، شماره: ۴، زمستان ۱۳۹۳.

• دکتر مجد مکی، مجموعه‌ای کامل از عقاید اهل سنت، چاپ اول: ۱۳۹۴، تربت جام انتشارات خواجه عبدالله انصاری.

• طبرانی، سلیمان بن أحمد، المعجم الکبیر للطبرانی، ج ۱۴، چاپ اول ۱۳۹۸ق، قاهره.

• النظیر، نظیرمحمد، المنزلة بین المنزلتین عندالقاضی عبدالجبار ورد أهل السنة علیه، مجلة کلیة الدراسات الإسلامیة والعربیة للبنات بکفر الشیخ، العدد الثالث، المجلد الأول، ۲۰۱۹م.

• طیب، سید عبدالحسین، أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۸ه‍، انتشارات اسلام، تهران.

• زامل و عبدالرحیم، مجید ماجد منعم، المرجئة نشأتها و معتقداتها، جامعة البصره – کلیة الاداب، بی­تا.

• النسفی، عبدالله بن أحمد، شرح العمدة في عقیدة أهل السنة والجماعة المسمی‌ بالاعتماد فی الاعتقاد، تحقیق: عبدالله محمد عبدالله إسماعیل، ۱۴۳۲.

• رازی، محمد بن عمر، الشفاعة العظمی‌ في یوم القیامة، تحقیق: حجازی، احمد السقا، ۱۴۰۹.

• إیجی، عضدالدین، شرح المواقف، تحقیق: عبدالرحمن عمیرة، ۱۴۱۷،

• طحاوی، أحمد بن محمد: عقیدۀ طحاوی. مترجم: سعدی محمودی، ۱۳۹۹.

• دمشقی، علی بن محمد: شرح العقیدة الطحاویه، تحقیق: بشیر محمد عیون، ۱۴۰۸.

• حمادی، خدیجة، منهج الإمام فخرالدین بین الأشاعرة والمعتزلة، ۱۴۳۳.

• غلیفی، عبدالله بن محمد، مجمل أقوال السلف وکبار العلماء في ذم المرجئة والتحذیر من الارجاء، ۱۴۳۱ه‍.

• مقدسی، أبوعبدالله، محمد بن احمد، (۱۴۱۱) أحسن التقاسیم في المعرفة الاقالیم، قاهره، مکتبة مدبولی، الطبعة الثالثة.

• العبده محمد، عبدالحلیم طارق، المعتزلة بین القدیم والحدیث، ۱۴۰۸.

• نوبختی، أبومحمد، حسن بن موسی، فرق الشیعه، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ تهران، ۱۳۷۵.

• میان محمد شریف، تاریخ فلسفه در اسلام، ۱۳۶۲ش، ایران – تهران.

• رسول، جعفریان، ۱۳۷۱، مرجئۀ تاریخ و اندیشه، خرم – قم.

• دمیجی، عبدالله بن عمر، الإمامة العظمی‌ عند أهل السنة والجماعة، ۱۴۰۳ه‍.ق.

• ابن حجر عسقلانی، أحمد بن علی: فتح الباری شرح صحیح البخاری، تحقیق: محمد فؤاد عبدالباقی، ۱۳۷۹.

• امین مصری، احمد، ضحی الاسلام، چاپ دهم بیروت، دارالکتاب العربی، بی­تا.

• ابن سعد، طبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، جلد: ۷، تهران، نشر نو، ۱۳۶۵.

• رسول جعفریان، مرجئه، قم – خرم، ۱۳۷۱.

• رضا، رضازاده لنگرودی، برخورد اندیشه­‌های سیاسی در اسلام، پژوهشی دربارۀ مرجئه، بی­جا، ۱۳۶۳.

• فصلنامۀ علم، تاریخ، فرهنگ و تمدن اسلامی‌،

• المرجئه عقیدتهم وموقف السلف منهم، موقع: اسلام ویب، تاریخ النشر: ۲۰۰۴/۷/۲۹.

• الحوالی، سفر بن عبدالرحمن، ظاهرة الإرجاء فی الفکر الإسلامی‌، ۱۴۲۰ه‍.ق.

بخش قبلی | پایان