انسان در هر حالت و هر لحظه‌ای از زندگی‌اش محتاج دعا و تضرع و رجوع به پروردگاری است که از شاهرگ او نیز به او نزدیک‌تر است؛ چنان‌که الله متعال می‌فرماید: «وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ»؛ ترجمه: «و ما از [شاه]رگ گردن به او نزدیک‌تریم.»
علاوه بر نزدیکی الله تعالی به انسان، هر لحظه و در هر مکانی که انسان به درگاه الله تعالی مراجعه کند و از او چیزی بخواهد، هیچ شکی نیست که اگر بنده‌ای نیک و صالح باشد، درخواستش پذیرفته شده و دعایش اجابت می‌گردد. چراکه الله متعال در رابطه با اجابت دعای بندگان می‌فرماید: «وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَلْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ»؛ ترجمه: «و چون بندگانم از تو دربارۀ من بپرسند، بگو: به‌راستی که من نزدیکم، دعای دعاکننده را هنگامی‌که مرا بخواند، اجابت می‌کنم. پس [آنان] باید دعوت مرا بپذیرند و به من ایمان بیاورند، باشد که راه یابند.»
دعا و درخواست از درگاه الله تعالی نوعی از عبادات است که بسیار محبوب بوده و رابطۀ دوجانبه را مستحکم می‌کند. مسلماً آنچه انجامش عبادت و ثواب باشد، ترک آن عذاب دارد و گناه محسوب می‌شود. الله تعالی انسان‌ها را به روش‌های گوناگونی به علت انجام گناهان و معاصی و منهیات یا به سبب ترک اوامر و احکام، تنبیه می‌کند. از آنجا که ترک امر به معروف و نهی از منکر نیز گناه و نافرمانی از دستور الله تعالی و ارشاد رسول معظم اسلام صلی‌الله‌علیه‌وسلم است، الله تعالی تارکان این وجیبه را تنبیه کرده و قضیه را بی‌تفاوت رها نمی‌کند؛ چنان‌که رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم می‌فرماید: «مُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ قَبْلَ أَنْ تَدْعُوا فَلاَ يُسْتَجَابَ لَكُمْ.»؛ ترجمه: «به معروف امر نموده و از منکر نهی کنید قبل از آنکه دعا کنید و دعای‌تان اجابت نشود.»
«وَالَّذِى نَفْسِى بِيَدِهِ لَتَأْمُرُنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَلَتَنْهَوُنَّ عَنِ الْمُنْكَرِ أَوْ لَيُوشِكَنَّ اللَّهُ أَنْ يَبْعَثَ عَلَيْكُمْ عِقَابًا مِنْهُ ثُمَّ تَدْعُونَهُ فَلاَ يُسْتَجَابُ لَكُمْ.»؛ ترجمه: «قسم به ذاتی که جانم در قبضۀ او است، یا حتماً امر به معروف و نهی از منکر می‌کنید، یا به‌زودی الله تعالی به سبب آن عذابی بر شما مسلط می‌کند که پس از آن هرچه به درگاهش دعا کنید، دعاهای‌تان اجابت نمی‌شود.»
در حدیث دیگری به روایت حضرت حذیفه رضی‌الله‌عنه نیز آمده است: «وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَتَأْمُرُنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَلَتَنْهَوُنَّ عَنْ الْمُنْكَرِ أَوْ لَيَبْعَثَنَّ عَلَيْكُمْ قَوْمًا ثُمَّ تَدْعُونَهُ فَلَا يُسْتَجَابُ لَكُمْ»؛ ترجمه: «قسم به ذاتی که جانم در قبضۀ اوست، یا حتماً امر به معروف و نهی از منکر می‌کنید، یا به‌زودی الله تعالی به سبب آن، قوم [ظالمی] را بر شما مسلط می‌کند [تا بر شما ظلم کند]، سپس هرچه دعا کنید، دعاهای‌تان اجابت نمی شود.»
در سه حدیث فوق، رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم به مسلمانان گوشزد می‌کند که اگر امر به معروف را ترک و رها کنید، اول این‌که دعاهای‌تان قبول نمی‌شود و از این تقرب محروم می‌شوید و رابطۀ شما با خالق به نوعی برهم می‌خورد. دوم این‌که علاوه بر شکست زنجیرۀ ارتباطی شما با پروردگار، الله تعالی شما را کیفر می‌دهد و عذابی را بر شما مسلط می‌کند تا متوجه عملکرد نادرست خود شوید. سوم این‌که قومی قلدر، زورگو و ظالم را بر شما مسلط می‌کند که بر شما سخت‌گیری کرده و راحتی را از زندگی‌تان سلب کنند و دمار از روزگارتان درآورند. این سه نوع عذاب به خاطر ترک امر به معروف و نهی از منکر به شما داده می‌شود و در رأس همه، موضوع دعا قرار دارد که اجابت نشدن آن از جملۀ عذاب‌هایی است که محرومیت‌های بسیاری بر آن مرتب می‌گردد.
از حضرت عایشه رضی‌الله‌عنها روایت است که می‌گوید: «رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم وارد خانه شد و موضوعی او را برانگیخته [و خشمگین کرده] بود، سپس وضو گرفت و پس از آن از خانه خارج شد و هیچ‌کس حرفی نزد [و وارد مسجد شد]، پس من خودم را از طریق سوراخ‌ها[ی دیوار] نزدیک کردم و از ایشان شنیدم که می‌گفتند: «يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ يَقُولُ مُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَوْا عَنْ الْمُنْكَرِ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَدْعُونِي فَلَا أُجِيبُكُمْ وَتَسْأَلُونِي فَلَا أُعْطِيكُمْ وَتَسْتَنْصِرُونِي فَلَا أَنْصُرُكُمْ.»؛ ترجمه: «ای مردم! همانا الله تعالی می‌فرماید: «به نیکی امر کنید و از منکر بازدارید، قبل از آنکه [به درگاهم] دعا کنید و سپس من اجابت نکنم و از من بخواهید و من ندهم و طلب نصرت و یاری کنید و من شما را نصرت نکنم.»
اگر بخواهیم نتیجه‌ای از احادیث فوق برداشت کنیم، قطعاً به اینجا می‌رسیم که امر به معروف و نهی از منکر پیوند محکم و مستقیمی با دعا و تضرع دارد. هم‌چنین باید دانست که دعا در پیشرفت امر دعوت و ارشاد نیز نقش کلیدی دارد. در واقع، دعا یکی از اسباب و عواملی است که مسیر زندگی انسان را تغییر می‌دهد و چون چراغی راه را برای بشر روشن می‌سازد. در شرایط مختلف و مواضع گوناگون، دعا تنها دوای دردهای صعب‌العلاج روحی، روانی و جسمی است که ریشۀ غم و اندوه را می‌خشکاند، ترس و استرس بنده را از بین می‌برد و ارتباط بنده با خالق را برقرار می‌کند. چه نعمتی بزرگ‌تر از این‌که بنده با خالقش مستقیم در ارتباط باشد و با پروردگارش درد دل کند؟! چه چیزی در دنیا ارزشمندتر از رابطۀ بنده با بنده‌نواز است که به خاطرش این رابطه قطع گردد؟!
به یقین که دعا پل ارتباطی محکمی بین بنده و پروردگار است که با ترک امر به معروف و نهی از منکر، این پل متزلزل می‌گردد و با تزلزل این شاهراه ارتباطی، رابطه‌ها گسسته و تعلقات به‌نوعی قطع می‌گردد یا به تعبیر دیگر، با ترک امر به معروف و نهی از منکر، دعاها پذیرفته نمی‌شوند که با رد دعاها، ارتباطات عابد و معبود قطع می‌گردد و این یکی از انواع عواقب ناگوار ترک امر به معروف و نهی از منکر است که دامن‌گیر انسان می‌شود.
By محمد فاتح