پیش از آنکه وارد بحث امربهمعروف و نهیازمنکر شویم، بهتر است تعریف و مفاهیم آن را بهخوبی بدانیم تا در فهم سایر مباحث آن دچار ناهمگونی و مغالطه نگردیم؛ لذا در بحث چیستی امربهمعروف و نهیازمنکر ، دو واژه بسیار مورد استفاده بوده که هر کدام سرنوشت عملکرد بشر را در حوز حلت و حرمت، نیکی و بدی، خوبی و زشتی، فضیلت و رذیلت و مشروع و نامشروع رقم میزند که یکی را «معروف» میگویند و دیگری را «منکر»؛ که الزاماً روش مناسب و بهتر و اصولی این است که پیش از بسط این موضوع و ورود به جزئیات و اقسام، اصول و قواعد و…، ابتداءً تعریف این دو کلمه را بدانیم که حوز معناییشان در چه حدی است و چه امور و موضوعاتی را پوشش میدهد.
أ. معروف: دانشمندان اسلامی تعریفهای مختلفی را برای معروف و منکر ذکر کردهاند که هر کدام زوایای مختلف و مفاهیم بسیار وسیعی از این واژگان را میرساند که در این نوشته به ذکر چند تعریف مختصر و کوتاه بسنده میشود.
معروف در لغت: از واژۀ «عُرف» گرفته شده و ضد «نکر» بوده و «معرفة» و «عرفان» نیز از همین ریشهاند؛ یعنی درک یک چیز با تفکر و تدبر در اثرات آن، همچنین به معنای «معروف، مشهور و شناخته شده» نیز تعریف شده و به معنای «دیوار و برج» نیز میآید؛ چنانکه در مورد دیواری که بین بهشت و دوزخ حائل است، آمده که: «وَعَلَى الْأَعْرَافِ رِجَالٌ يَعْرِفُونَ كُلًّا بِسِيمَاهُمْ» ترجمه: )و بر اعراف مردانی هستند که باز میشناسند همه را به علامتشان.(
ابنفارس در تعریف معروف نوشته است: مادۀ «عین، را و فا» یک اصل صحیحی است که بر معانی مختلفی دلالت میکند؛ بهطور مثال: به معنای سکون و اطمینان به یک چیزی میآید، چنانکه میگویند: «این کار نیکی است»، یعنی با مزاج سازگار است و سکون و آرامش را برهم نمیزند.
كلمۀ «عرف و معروف» گاه به معنای عرف و عادت نیز استفاده میشود که عادات مردم را افاده میکند و چهبسا به همین دلیل است که عرف، درصورتیکه مخالف و معارض نصوص شرعی نباشد، یکی از ادلۀ شرعی محسوب میشود؛ چنانکه الله تعالی در آیات مختلفی در قرآنکریم به این موضوع اشاره کرده است: «وَإِنْ أَرَدْتُمْ أَنْ تَسْتَرْضِعُوا أَوْلَادَكُمْ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ إِذَا سَلَّمْتُمْ مَا آتَيْتُمْ بِالْمَعْرُوفِ»؛ ترجمه: (و اگر تصمیم گرفتید که برای فرزندانتان دایه بگیرید، گناهی بر شما نیست؛ البته به شرطی که حق دایه را خوب ادا کنید.)
«خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِينَ»؛ ترجمه: (عفو و گذشت [در پیش] بگیر و به کار نیک و پسندیده فرمان بده و از جاهلان روی بگردان.)
