نویسنده: ابوجریر
ز: پيامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و ايجاد روحيه‌ی تعاون و همكارى
در گام‌هاى بعدى، پيامبر اكرم صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم روحيه‌ی تعاون و همكارى را در اين جامعه‌ی نوبنياد احيا كرد.
تعاون و همكارى در امور نیک و شايسته، از تأكيدها و اوامر قرآن كريم است: «وَ تَعَاوَنُواْ عَلَى الْبرِّ وَالتَّقْوَى وَلاَ تَعَاوَنُواْ عَلَى الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ»؛ ترجمه: «و (همواره) در راه نیکی و پرهیزگاری با هم تعاون کنید! و (هرگز) در راه گناه و تعدّی همکاری ننمایید!»
آنچه در آیه‌ی مزبور در زمينه‌ی تعاون و همكارى آمده، یک اصل كلى است كه سراسر مسائل اجتماعى، حقوقى، اخلاقى و سياسى را دربرمی‌گیرد، طبق اين اصل، مسلمانان موظّف‌اند در كارهاى نيک تعاون و همكارى كنند؛ ولى همكارى در اهداف باطل و اعمال نادرست، ظلم و ستم، مطلقاً ممنوع است، هرچند مرتكب آن دوست نزدیک يا برادر انسان باشد.
يكى از اولين اقدامات نبى مكرّم اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم پس از هجرت به مدينه، اقدام آن‌حضرت صلی‌الله‌علیه‌وسلم به ساختن مسجد بود. استقبال عظيمى كه اكثريت مردم مدينه از پيامبر به عمل آوردند، آن‌حضرت صلی‌الله‌علیه‌وسلم را بر آن داشت كه پيش از هر كارى، براى مسلمانان یک مركز عمومى به نام «مسجد» بسازد تا كارهاى آموزشى و پرورشى، سياسى و قضايى در آنجا انجام گيرد، زمينى كه شتر رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در آنجا زانو خم كرد، به قيمت ده دينار براى ساختمان مسجد خريدارى گرديد، تمام مسلمانان در ساختن و فراهم كردن وسايل ساختمانى شركت كردند؛ حتى رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم نيز مانند ساير مسلمانان از اطراف سنگ مى‌آورد، اسيد بن حضير رضی‌الله‌عنه پیش رفت و عرض كرد: يا رسول اللّه صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم لطف كنيد من ببرم. حضرت فرمود: برو سنگ ديگرى بياور.
اصل مشورت در امور نيز يكى از عوامل ايجاد روحيه‌ی تعاون و همكارى است. در قرآن كريم، امر به مشورت در چندین آیه مورد توجه قرار گرفته است و از همه مهم‌تر اينكه در قرآن كريم، سوره‌اى به نام «شورى» وجود دارد كه در آن مشورت از مهم‌ترين مسائل و از جمله فرايض و از ويژگى‌هاى مورد تشويق و تأكيد به شمار آمده و در كنار «استجابت خدا»، «نماز» و «انفاق» مطرح شده است: «وَالَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَبَائِرَ الْإِثْمِ وَالْفَوَاحِشَ وَإِذَا مَا غَضِبُوا هُمْ يَغْفِرُونَ وَالَّذِينَ اسْتَجَابُوا لِرَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَمْرُهُمْ شُورَى بَيْنَهُمْ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنفِقُونَ»؛ ترجمه: «و همان کسانی‌که از گناهان کبیره و زشت دوری می‌کنند و هرگاه از گفتار یا کردار بد کسی خشمگین شدند، خطایش را می‌بخشند و او را در قبال آن مجازات نمی‌کنند و این عفو، اگر خیر و مصلحتی در آن باشد، نشانه‌ی نیکوکاری آن‌ها است و آنان كه دعوت پروردگارشان را پاسخ مى‌گويند و نماز مى‌گذارند و كارشان بر پايۀ مشورت با يكديگر است و از آنچه به آن‌ها روزى داده‌ايم انفاق مى‌كنند».
و در آيه‌ی 159، سوره‌ی آل‌عمران پس از فرمان عفو عمومى، براى زنده كردن شخصيت آن‌ها و تجديد حيات فكرى و معنوی آنان، به پيامبر دستور مى‌دهد كه در كارها با مسلمانان مشورت كن و رأى و نظر آن‌ها را بخواه، در آیه‌ی مزبور، بر حسب لغت و مفهوم، واژه‌ی «امر» (كار) همۀ كارهاى فردى و اجتماعى؛ اعم از سياسى، اقتصادى، فرهنگى و دفاعى را شامل مى‌گردد.
پيامبر اكرم صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم قطع نظر از وحى آسمانى، چنان فكر نيرومندى داشت كه نيازى به مشوره نداشت؛ اما براى اينكه از یک سو، مسلمانان را به اهميت مشورت متوجه سازد تا آن را جزو برنامه‌هاى اساسى زندگى خود قرار دهند و از سوى ديگر، نيروى فكر و انديشه را در افراد پرورش دهد، در امور عمومى مسلمانان، كه جنبه‌ی اجراى قوانين الهى داشت [نه قانون‌گذارى]، جلسۀ مشاوره تشكيل مى‌داد، و براى رأى افراد صاحب‌نظر، ارزش خاصى قايل بود، تا آنجا كه گاهى از رأى خود براى احترام آن‌ها، صرف نظر مى‌نمود.
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وسلم در غزوۀ «بدر» دربارۀ اصل جنگ، تعيين موضوع نبرد و اسيران جنگ با اصحاب خود مشورت كرد.
ولی موضوع نیاز به تخصص داشت، نظر «حباب بن منذر» را تائید نمود و همان‌جا را برای مکان جنگ انتخاب نمود.
-
در نبرد «احد»، پيامبر گرامی اسلام صلی‌الله‌علیه‌وسلم شورايى تشكيل داد و دربارۀ نحوۀ مقابله با لشكر قريش مشورت نمود؛ سپس تصميم‌گيرى كرد.
موضوع عام فهم بود و به نظر اکثر صحابه رضی‌الله‌عنهم‌اجمعین عمل کرد و مکان نبرد را انتخاب نمود؛ هم‌چنین در جنگ «احزاب» (خندق)، پيامبر براى مقابله با سپاه عظيم مشركان، كار را به مشورت گذاشت و بر آن اساس تصميم گرفت.
-
در پيكارهاى «بنى‌قريظه» و «بنى‌نضير» در برخورد با يهود مدينه، مشورت كرد.
-
در ماجراى «حديبيه»؛ پس از آنكه مشركان مانع ادامه حركت كاروان زيارتى مسلمانان به سوى مكه شدند، رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم با ياران خود به مشورت نشست.
-
در غزوۀ «طائف» پس از محاصرۀ دشمن، دربارۀ ماندن و ادامۀ محاصره، مشورت كرد.
-
در غزوۀ «تبوک» نيز آن‌حضرت با اصحاب خود مشورت كرد.
-
هنگام فتح مكّه، زمانى كه رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم شنيد ابوسفيان به اردوگاه مى‌آيد، مشورت كرد.
در همۀ اين مشورت‌ها، نبى مكرّم صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در پى ايجاد روحيۀ همبستگى، تعاون و همكارى بود. در نگاه پيامبر اكرم صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم جامعۀ انسانى و سازمانى كه بر اساس خودرأيى اداره مى‌شود، مجموعه‌اى فاقد حيات و مرده است و نه شايستۀ بقا و دوام.
-
در یک روایت از نبی مکرم اسلام صلی‌الله‌علیه‌وسلم مسئلۀ تعاون بسیار واضح بیان گردیده است: عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي‌الله‌عنه عَنْ النَّبِيِّ –صلى‌الله‌عليه‌‌سلم– قَالَ: “مَنْ نَفَّسَ عَنْ مُؤْمِنٍ كُرْبَةً مِنْ كُرَبِ الدُّنْيَا نَفَّسَ اللَّهُ عَنْهُ كُرْبَةً مِنْ كُرَبِ يَوْمِ الْقِيَامَةِ، وَمَنْ يَسَّرَ عَلَى مُعْسِرٍ، يَسَّرَ اللَّهُ عَلَيْهِ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ، وَمَنْ سَتَرَ مُسْلِما سَتَرَهُ اللهُ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ، وَاَللَّهُ فِي عَوْنِ الْعَبْدِ مَا كَانَ الْعَبْدُ فِي عَوْنِ أَخِيهِ، وَمَنْ سَلَكَ طَرِيقًا يَلْتَمِسُ فِيهِ عِلْمًا سَهَّلَ اللَّهُ لَهُ بِهِ طَرِيقًا إلَى الْجَنَّةِ، وَمَا اجْتَمَعَ قَوْمٌ فِي بَيْتٍ مِنْ بُيُوتِ اللَّهِ يَتْلُونَ كِتَابَ اللَّهِ، وَيَتَدَارَسُونَهُ فِيمَا بَيْنَهُمْ؛ إلَّا نَزَلَتْ عَلَيْهِمْ السَّكِينَةُ، وَغَشِيَتْهُمْ الرَّحْمَةُ، وَذَكَرَهُمْ اللَّهُ فِيمَنْ عِنْدَهُ، وَمَنْ أَبَطْأَ بِهِ عَمَلُهُ لَمْ يُسْرِعْ بِهِ نَسَبُهُ”؛ (از ابوهریره رضی‌الله‌عنه روایت است که رسول‌الله صلى‌الله‌عليه‌وسلم فرموده است: هر کس در دنیا دور کند از مؤمن یک مشکل و یا غم و اندوهی را خداوند جل‌جلاله از وی مشکلی از مشکلات آخرت را دور خواهد کرد، هر کس عیب مسلمان را بپوشاند خداوند عیب وی را در دنیا و آخرت می‌پوشاند، الله سبحانه و تعالی همواره کمک‌گار کسی است که او کمک‌گار برادر مسلمان خود باشد، هر کسی راهی را تعقیب کند که در آن در پی آموختن علم باشد، خداوند مسیر وی را به‌سوی جنت آسان می‌نماید، جمع نمی‌شوند قومی در خانه‌ای از خانه‌های الله عزوجل که در آن کتاب الله را تدریس کنند؛ مگر این‌که بالای ایشان سکینه و آرامش نازل می‌شود و رحمت خداوند ایشان را می‌پوشاند، الله متعال ایشان را یاد می‌کند نزد کسانی‌که نزد الله‌اند، یعنی ملایکه و هرکس در عمل ضعیف باشد نسب وی نمی‌تواند او را قوی کند.)
