از قدیم الایام عادت بر این بوده که پیش از ازدوج فرد یا افرادی از طرف خانواده پسر به خانواده دختر جهت خواستگاری می‌رفتند که این فرهنگ مورد تأیید دین مقدس اسلام نیز قرار گرفته است؛ طوریکه الله متعال در قرآنکریم از خواستگاری زنیکه در عدت قرار دارد، یادآور شده است. در ضمن، پیامبر اسلام صلی الله علیه وسلم نیز جهت حفظ کرامت و شخصیت زن و مردی که می‌خواهند با یکدیگر ازدواج نمایند، خواستگاری را که حرکت به سوی نامزد شدن است، به عنوان یکی از مقدمات ازدواج مشروع قرار داده است.
دلیل مشروعیت اصل خواستگاری آیه 235 سوره بقره است که الله متعال در آن شیوه صحیح خواستگاری زن معتده را مشخص نموده است:
ترجمه: گناهی بر شما نیست که به طور کنایه در باره خواستگاری و همسر گزینی سخن بگویید.
دلیل دیگر مشروعیت خواستگاری، عمل پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم است که عایشه رضی الله عنها و حفصه رضی الله عنها را جهت ازدواج خودشان خواستگاری نمودند. چنانکه به روایت عروه آمده است که می‌گوید:
«أنَّ النبی صَلَّى اللهُ علیه وسلَّمَ خَطَبَ عَائِشَةَ إلى أبِی بَكْرٍ، فَقالَ له أبو بَكْرٍ: إنَّما أنَا أخُوكَ، فَقالَ: أنْتَ أخِی فی دِینِ اللَّهِ وكِتَابِهِ، وهی لی حَلَالٌ» صحیح بخاری 5081
ترجمه: نبی اکرم صلی الله علیه وسلم عایشه رضی الله عنها را از ابوبکر صدیق رضی الله عنه خواستگاری نمودند. ابوبکر رضی الله عنه به اوگفت: همانا من برادر تو هستم. رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمود: تو از دیدگاه دین و کتاب خدا برادر من هستی و او (عایشه) برایم حلال است.
در مورد خواستگاری حفصه رضی الله عنها پدرش عمر رضی الله عنه می‌گوید:
ترجمه: پیامبر اسلام حفصه رضی الله عنها را از من خواستگاری نمودند و من نیز حفصه را به نکاحش در آوردم.
در حدیث دیگر آمده است که رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرموده‌اند:
«إذا خطب أحدكم امرأة، فلا جناح علیه أن ینظر إلیها إذا كان إنما ینظر إلیها لخطبة ، وإن كانت لا تعلم» مسند احمد 23602
ترجمه: هر گاه خواستید از خانمی خواستگاری نمایید، مانعی ندارد که به او نگاه کنید؛ به شرط این که قصد ازدواج با او را داشته باشید، هر چند خود او متوجه موضوع نباشد.
از مجموع دلایل فوق، مشروعیت خواستگاری ثابت می‌شود.
لازم به ذکر است که خواستگاری از طرف دختر یا پسر، هیچ اشکالی ندارد و اینکه کسانی رایزنی خانواده دختر برای ازدواج با پسر را بد و ناشایست می‌دانند، در شرع و عرف اسلامی جایی ندارد. در تاریخ اسلام و بین اصحاب رسول الله صلی الله علیه وسلم کسانی بوده‌اند که برای دخترانشان از مرد مورد نظر خواستگاری کرده‌اند، حتی شاهد داریم که گاهی خود زنان می‌آمدند و می‌گفتند یا رسول الله ما را برای خود عقد کنید. لذا اگر عرف جامعه ما چنین است که مرد به خواستگاری زن می‌رود به نوعی احترام قائل شدن به زن است و محترم. اما اگر برعکس زن به مرد پیشنهاد ازدواج داد، به هیچ وجه جای ملامتی و ناپسند داشتن نیست و نباید زبان به طعنه و تمسخر گشود.
شرایط خواستگاری:
به طور عموم، علما برای خواستگاری دو شرط ذکر می‌کنند. با در نظرداشت اینکه خواستگاری وسیله‌ی برای ازدواج است، پس ازدواجیکه در شریعت ممنوع است، خواستگاری آن نیز ممنوع می‌باشد و ازدواجیکه در دین جواز دارد، خواستگاری آن نیز مشروع است. اگر مانعی شرعی به طور موقت بروز می‌کند در اینصورت خواستگاری نیز مشروع نمی‌باشد. به همین علت، خواستگاری دارای دو شرط زیر است:
شرط اول: زنیکه از وی خواستگاری می‌شود باید از موانعی که ازدواج را فی‌الحال منع می‌سازد مبراء باشد. به این معنی که زن مورد نظر، زنی باشد که نکاح مرد با وی شرعاً جایز بوده و هیچ مانعی از موانع شرعی در زمینه موجود نباشد. مثلاً زن نباید از محرمات ابدی یا موقتی مرد باشد. چون ازدواج با این زنان برای مرد جایز نیست، پس خواستگاری آنان نیز جواز ندارد.
شرط دوم: شرط دوم خواستگاری این است که زن مورد نظر در عین زمان توسط شخص دیگر خواستگاری نشده باشد. اگر مردی متدین و آراسته به اخلاق اسلامی زنی را خواستگاری کند، جواب مثبت بدست بیاورد و الفت و ارتباط اسلامی بین آنها ایجاد شود، برای شخص دیگری جائز نیست که به خواستگاری آن زن برود؛ زیرا برای فرد اول یک حق شرعی به وجود آمده که به منظور حفظ محبت و علاقه اسلامی بین مردم باید رعایت گردد تا مسلمان از کاری که خلاف مروت و مردانگی است و به دزدی شباهت دارد، دور باشد. اما اگر خواستگار اول از ازدواج با آن زن منصرف شود و یا اجازه دهد فرد دومی از زن خواستگاری کند، در این حالت خواستگاری از آن زن جایز است. چنانچه در حدیث آمده است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند:
ترجمه: مومن برادر مومن است، بنا براین درست نیست که مومن روی بیع برادرش بیع بماند و بر خواستگاری برادرش خواستگاری کند، مگر این که (او خواستگاری را) ترک کند.
