خداوند انسان را برای عبادت و بندگی آفریده است و برای انجام این مسئولیت، زندگی دنیا را به‌طور فرصت در اختیار او گذاشته است و برای انجام بهتر این وظیفه‌ی عبادی همه‌ی امکانات و نعمت‌های دنیا را به او ارزانی داشته است؛ اما انسان چه‌بسا بر اثر مشغله‌ها و گرفتاری‌های زندگی در انجام وظیفه عبادی‌اش دچار غفلت و کوتاهی می‌شود و خداوند متعال به منظور غفلت‌زدایی، سالی یکبار برای انسان فرصتی فراهم می‌آورد تا در دوره‌ی عبادی – تربیتی یک‌ماهه‌ی رمضان غبار غفلت را از دل بزداید و به تزکیه تطهیر و وارستگی برسد، کسی‌که از برنامه‌ی عبادی – تربیتی ماه رمضان به خوبی استفاده کند از رحمت‌ها و برکت‌های ویژه‌‌ی الهی بهره‌مند شده با نیرویی پایدار در مسیر پر پیچ‌وخم زندگی در انجام وظیفه‌اش موفق خواهد شد.
مجدد الف‌ثانی ،شيخ‌احمد سرهندی رحمه‌الله درباره‌ی نقش تأثیرگذار و مهم ماه مبارک رمضان در زندگی انسان مسلمان می‌نویسد:
«این ماه رمضان، جامع جميع خيرات و برکات است، هر خیر و برکتی که در طول سال به هر طریقی به کسی برسد قطره‌ای از دریای بی‌نهایت برکات این شهر عظيم‌القدر است، جمعیت آسایش‌خاطر این ماه، سبب جمعیت تمام سال است و تفرقه (آشفتگی ذهنی) این ماه سبب تفرقه‌ی تمام سال است؛ پس هر که این ماه را به جمعیت گذراند و از خیرات و برکات این ماه بهره‌مند شود، تمام سال به جمعیت گذراند و به خیر و برکت مملو و محتوی باشد، برکاتی که به ایام روزهای این شهر (ماه) وابسته‌اند دیگراند و خیراتی که به لیالی (شب‌های) آن متعلق‌اند دیگر».
روزه و ارتباط آن با تقوا
خداوند متعال در قرآن هدف اصلی از فرض‌شدن روزه‌ی رمضان را تحصیل تقوا بیان کرده است، هرگاه تقوا حاصل گشت و انسان متقی گردید، آنگاه به الله می‌رسد و دروازه‌ی هرگونه خیر و برکت و سعادت و خوشبختی به رویش باز می‌شود؛ چنان‌که خداوند می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ»؛ ترجمه:«ای مؤمنان، روزه بر شما فرض شده است؛ چنان‌که بر امت‌های پیش از شما فرض شده بود، باشد که با بهره‌مندی از این نعمت تقوا پیشه کنید.»
چیستیِ تقوا
خداوند در آیه‌ی بالا روزه‌ی ماه رمضان را وسیله‌ی رسیدن به تقوا و پرهیزگاری معرفی کرده است، حال باید دید که «تقوا» یعنی چه؟ علامه سید ابوالحسن ندوی رحمه‌الله ضمن بیان مفهوم تقوا می‌گوید:
«متقی کسی نیست که پیوسته عبادت می‌کند، کم می‌خوابد یا اصلاً نمی‌خوابد، غذا نمی‌خورد یا کم می‌خورد و به کثرت نماز می‌خواند، شب‌زنده‌دار است و روزه می‌گیرد؛ بلکه «تقوا» يک صفت است، تقوا اسم خوف است، تقوا اسم عبادت تلاوت و تسبیح نیست، تقوا خصلتی است که در انسان پیدا می‌شود، رمضان برای این می‌آید تا ما را متقی بگرداند. «لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ». تقوا آن نیست که با آمدن رمضان بیاید و با رفتن رمضان برود، چنین چیزی را تقوا نمی‌گویند، تقوا یعنی عادت‌دادن نفس به رعایت ادب خداوند و حضور خداوند را در هر لحظۀ زندگی احساس کردن، به طوری‌که پیش از انجام هر کاری بیندیشد که آیا انجام این کار سبب خشنودی الله می‌شود یا سبب ناخرسندی او آیا مطابق دین و شریعت است یا نه، ملکه شدن و نهادینه شدن این عادت و احساس را «تقوا» می‌گویند.»
بعضی فکر می‌کنند با روزه گرفتن ۲۹ یا ۳۰ روز از رمضان در لیست متقیان قرار می‌گیرند یا کسی‌که روزه گرفت و چیزی نخورد و چندین بار قرآن را ختم کرد و در شب تراویح خواند او متقی است، هدف آیه این نیست که اگر امتحان رمضان را گذراندید بعد از آن اعمال تعطیل است؛ بلکه هدف این است که بنده در تمام روز از ۳۰ روز ماه رمضان از خوردن و نوشیدن چیزهای حلال و پاکیزه خودداری کند و با این‌که در خانه بهترین نوشیدنی‌ها و خوراکی‌ها باشد و به شدت به آن‌ها احساس نیاز کند صرفاً جهت اطاعت از حکم و دستور خداوند از صبح صادق تا غروب آفتاب از همۀ این چیزهای حلال اجتناب کند، تا چون رمضان تمام می‌شود این احساس در بنده به‌وجود آید که در رمضان به دستور خداوند از نوشیدنی‌ها و خوراکی‌های حلال اجتناب کردم؛ پس باید در غیر رمضان نیز به اطاعت از دستور خداوند از حرام و گناه و معصیت دوری کنم، دروغ نگویم، گواهی دروغین ندهم، مردم آزاری نکنم، حق کسی را تلف نکنم، به کسی تهمت و افترا نزنم، دزدی نکنم، ظلم نکنم، خون کسی را نریزم، مال حرام نخورم و عادت کنم به این‌که از آنچه خداوند منع کرده است باز آیم؛ به همین دلیل خداوند فرمود: «لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ» و نفرمود: «لعلكم تعبدون» يا «لعلكم تشكرون» و يا «لعلكم تحجون»؛ زیرا هرگاه لحاظ کردن خدا، یعنی تقوا تبدیل به ملکه شود و جزء سرشت انسان قرار گیرد، خودبه‌خود دیگر اعمال او اصلاح می‌گردد.
روزه علامت خوف و محبّت قلبی انسان با خداست و این احساس قلبی انسان را از ارتکاب گناه باز می‌دارد؛ زیرا اغلب ارتکاب گناه و معصیت به دلیل کمبود محبت و خوف الهی انجام می‌گیرد؛ پس زمانی که انسان از گناهان و امراض باطنی و درونی محفوظ بماند، از عذاب جهنم نیز نجات می‌یابد؛ به همین دلیل پیامبر اکرم صلى‌الله‌علیه‌وسلم می‌فرماید: «الصِّيَامُ جُنَّةً وَحِصْنُ حَصِينٌ مِنَ النَّارِ»؛ ترجمه: «روزه سپر و دژ محکمی در مقابل عذاب جهنم است.»
