روزه همان‌طور که سبب علاج امراض باطنی است، سبب علاج امراض ظاهری و جسمی نیز است؛ زیرا بسیاری از بیماری‌ها بر اثر پرخوری به‌وجود می آیند و روزه پرخوری را کاهش می‌دهد و در نتیجه بیماری کم‌تر می‌شود؛ چنان‌که در حدیث آمده است: «لِكُلِّ شَيْءٍ زَكَاةٌ وَإِنَّ زَكَاةَ الْجَسَدِ الصَّوْمُ»؛ ترجمه: «برای هر چیزی زکاتی است و زکات (پاکی) بدن، روزه است.» در روایت دیگری آمده است: «صُومُوا تَصِحوا» ترجمه: «روزه بگیرید تا تندرست و سالم شوید».
روزه، نفس را فروتن عقل و درک را تصفیه و انسان را به صفات پسندیده‌ی ملائکه مزین می‌کند و انسان را به هم‌دردی با گرسنگان و فقیران و بی‌نوایان وا می‌دارد.
جوانب تربیتی روزه
تربیت ایمانی: روزه ایمان درونی را تقویت می‌کند؛ چنان‌که رسول‌الله صلى‌الله‌علیه‌وسلم می‌فرماید: «مَنْ صَامَ رَمَضَانَ إيْمَاناً وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِه»؛ ترجمه: «کسی‌که بر اساس عقیده‌ای راسخ و یقینی صادق و با انگیزه‌ی کسب ثواب روزه می‌گیرد، گناهان و لغزش‌هایش بخشوده می‌شود».
روزه ارتباط انسان را با پروردگارش محکم و قوی و نفس و قلب را مملو از «تقوای» خداوند عزوجل می‌گرداند، به طوری که در پنهان و پیدا خداوند را ناظر بر اعمال خود می‌داند، روزه بزرگ‌ترین مظهر تربیت و تهذیب نفس است، وقتی که انسان روزه است، گرسنگی و تشنگی فشار می‌آورند و خواهشات نفسانی و تمنای لذایذ بر او هجوم می‌آورند و مسلمان روزه‌دار پایمردی نشان می‌دهد و جلوی خواهشات نفسانی را می‌گیرد تا رضای الهی را حاصل کند، در آن لحظه هیچ نگهبان و مراقبی برای روزه‌دار به‌جز الله نیست.
تربيت سلوك و رفتار: تعامل نيكو از ایمان حقیقی و یقین صادق سرچشمه می‌گیرد و ثمره‌ی اراده‌ی قوی است، ایمان حقیقی و یقین صادق و اراده‌ی قوی به انسان این توانایی و قدرت را می‌دهد که گفتار و کردارش را در مسیر صحیح جهت دهد، به‌طوری‌که از زبانش چیزی که آزار و اذیت مردم و خشم و غضب خداوند را در پی دارد، بیرون نیاید و از اعضا و جوارحش کردار زشت و نامناسبی سر نزند. برای مقبولیت روزه نزد الله، ضروری است که روزه‌دار علاوه بر ترک خوردن و نوشیدن، زبان، دهان و سایر اعضای خود را از گناهان و اعمال زشت حفاظت کند، چنان‌که حدیث پیامبر اکرم صلى‌الله‌علیه‌وسلم است: «مَنْ لَمْ يَدَعْ قَوْلَ الزُّورِ وَالْعَمَلَ بِهِ فَلَيْسَ لله حَاجَةٌ فِي أَنْ يَدَعَ طَعَامَهُ وَ شَرَابَهُ»؛ ترجمه: «شخص روزه‌داری که سخنان بیهوده و کارهای بیهوده را ترک نکند، خداوند نیازی به گرسنه‌شدن و تشنه‌شدن وی ندارد».
روزه وسیله‌ای است برای تربیت نفس به تحمل و مقاومت در برابر مشکلات زندگی و کنترل نفس در برابر هر آزار و اذیتی که از دیگران به انسان می‌رسد، فریضه‌ی روزه، سلوك پاكيزه و مطهر و روحیه‌ی گذشت و تسامح را در انسان پرورش می‌دهد؛ به‌طوری‌که اگر کسی به او ناسزا بگوید و یا کسی بر او ظلم و ستم روا دارد، روزه‌دار از او درگذر می‌کند و زشتی را با نیکی، درشتی را با نرمی و بدی را با گذشت و عفو، پاسخ می‌دهد؛ چنان‌که رسول اکرم صلى‌الله‌علیه‌وسلم به همین مطلب اشاره می‌کند: «وَإِذَا كَانَ يَوْمُ صَوْمِ أَحَدِكُمْ فَلَا يَرْفُتْ وَلَا يَصْخَبْ فَإِنْ سَابَّهُ أَحَدٌ أَوْ قَاتَلَهُ فَلْيَقُلْ إِنِّي امْرُؤٌ صَائِمٌ»؛ ترجمه: «وقتی یکی از شما روزه‌دار بود، دشنام ندهد و ناسزا نگوید و با صدای بلند بر سر دیگری فریاد نزند و اگر کسی به او بد و بیراه گفت و یا با او جنگید، بگوید من روزه دارم».
بنابراین، روزه اگر در تهذیب اخلاق و ترقى سلوك و رفتار انسان و بهبود تعامل فردی او با دیگران مؤثر واقع نشود، کالبدی بدون روح است؛ ازاین‌رو، با اجرای درست برنامه‌های عبادی – تربیتی رمضان جامعه‌ی بشری به رشد و کمال می‌رسد و ناهنجاری‌های اجتماعی کاهش یافته، دنیا تبدیل به گلستان می‌شود.
