در دهه‌ی اخیر رمضان چه کنیم؟!

نویسنده: شعیب احمد غزنوی

با استدلال به عملکردِ پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) می‌توان گفت ده روز اخیر رمضان، بهتر از ایام گذشته‌اش می‌باشد؛ زیرا از ایشان (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) روایت شده است که: «کان رسول الله يجتهد في العشر الأواخر، ما لايجتهد في غيره/پيامبر (صلى‌الله‌عليه‌وسلم) در ده شب آخر ماه رمضان تلاش و زحمت زيادي را برای انجام عبادت انجام می‌داد که در غير آن شب‏ها اين زحمت و تلاش را انجام نمی‌داد». [مسلم].

فضیلت و برتری دهه‌‏ی اخیر رمضان، از خلال عملکردِ پیامبر (صلى‌الله‌عليه‌وسلم) از آن‏جایی دانسته می‏‌شود که:

1ـ آن‏گاه که دهه‌‏ی اخیر رمضان فرا می‌‏رسید، کمرِ خویش را برای عبادت بسته و عزم خویش را برای طاعت جزم می نمودند.

2ـ شب‏های این ایام را به تلاوت قرآن، نماز، ذکر و یاد خداوند متعال و دیگر اعمال صالح، زنده نگه‏‌می‏داشتند.

3ـ جهت غنیمت شمردنِ این فرصت نیک، خانواده‏‌ی خویش را شب بیدار می‏‌نمودند تا با نماز و ذکر و یاد خداوند متعال برای خویش، بهره گرفته و از برکات آن محروم نشوند.

4ـ بیش از پیش، در عبادت و طاعت و بندگی این ایام، تلاش می نمودند.

با برنامه‏ ریزی درست که از ضروریاتِ این ایام ده‌گانه است، می شود از فرصت‏‌ها، استفاده نمود. پس، «ایام باقی مانده از این ماه مبارک را با اعمالی سپری کن که تو را به پروردگارت نزدیک و برای آخرتت توشه‌‏ی نیکی باشد» و از جمله می توان به انجام این کارکردها، مبادرت ورزید:

یکم: آزمندی بر زنده نگه‏داشتنِ این شب‎‏های خوب به نماز، تلاوت، یاد خداوند متعال و دیگر اعمال و طاعات نیک، و همچون پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وسلم)، خانواده‏‌ی خویش را بیدار نموده و ایشان را فراخواند تا جهت انجام این عبادات بپاخیزند و از ثواب آن برخوردارد شوند.

سفیان ثوری می گوید: «آنگاه که دهه‌‏ی اخیر رمضان آمد، محبوب‏ترین عمل نزد من این است که به ادای نماز تهجد مبادرت ورزیده دران تلاش و کوشش نمایم و اهل و خانواده و فرزندان را نیز به ادای و انجام آن فراخوانم تا به اندازه توان خویش، آن را انجام دهند».

دوم: جستجوی دریافت شب قدر در این دهه، خداوند متعال می فرماید: «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ/ ما قرآن را در شب با ارزش (ليلةالقدر) فرو فرستاده‌ايم». [قدر:1]

امام نخعی رحمه‌الله می گوید: «عمل در این شب از عمل در هزار ماه بهتر و برتر است». پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) می‌فرماید: «مَنْ قَامَ لَيْلَةَ الْقَدْرِ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ/ هر کس شب قدر را از روي ايمان و براي حصول اجر و پاداش در عبادت بگذراند، همه‏‌ي گناهان گذشته‌اش مورد عفو قرار خواهند گرفت». [متفق علیه]

معنی «ایمانا» یعنی اینکه از روی ایمان‏داری به خداوند و باور به آنچه از پاداش و ثواب و بهره بر انجام آن مرتب شده است، عمل انجام شود. و معنی «احتسابا» یعنی اینکه جهت کسب اجر و ثواب و پاداش نیک انجام شده باشد و این شب طوری که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) خبر داده‌اند، در یکی از شب‌های ده‌گانه‏‌ی اخیر رمضان نهفته است؛ «تَحَرَّوْا لَيْلَةَ الْقَدْرِ فِي الْعَشْرِ الأَوَاخِرِ مِنْ رَمَضَانَ/ شب قدر را در دهه‏‌ی آخر رمضان جستجو كنيد». [بخاری]

و این شب، همه ساله در شبی مشخص و معین، نیست؛ بلکه به خواسته‌‏ی خداوند متعال و حکمتِ اوی، از شبی به شبی دیگر انتقال پیدا می‌نماید.

هر کس این شب را زنده نگه‏دارد، پاداش مرتب بر قیامِ شب قدر، برای او داده می‏‌شود خواه علامه و نشانه‌ای از آن را بداند و ببیند و یا هم چیزی از آن نداند؛ زیرا پیامبرِ اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وسلم)، در کسب و حصول این اجر و پاداش، فهم و درک کدام علامه و نشانه‌ای را شرط ننموده‌اند.

سوم: آزمندی و علاقه به اعتکاف در این دهه.

اعتکاف عبارت است از: التزام به مسجد تا وقت برای طاعت و عبادتِ الله متعال اختصاص داده شود، که این خود از امور مشروع در اسلام بوده و پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) و ازواج مطهرات شان نیز آن را در زندگی خویش، انجام داده‌اند.

حضرت عایشه (رضی‌الله‌عنها) عمل‏کرد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) را نقل نموده می‌فرماید: «كَانَ يَعْتَكِفُ الْعَشْرَ الأَوَاخِرَ مِنْ رَمَضَانَ، حَتَّى تَوَفَّاهُ اللهُ، ثُمَّ اعْتَكَفَ أَزْوَاجُهُ مِنْ بَعْدِهِ/ پيغمبر (صلى‌الله‌عليه‌وسلم) تا زمانى كه وفات نمود در دهه‏‌ی آخر رمضان در مسجد اعتكاف مى‌كرد، و بعد از وفات پيغمبر (صلى‌الله‌عليه‌وسلم) همسرانش هم در دهه‏‌ی آخر رمضان، اعتكاف مى‌نمودند». [بخاری]

بهتر این است که شخص همه ده روز دهه‌ی اخیر رمضان را به اعتکاف سپری نماید چنان‏چه پیامبر (صلى‌الله‌عليه‌وسلم) چنین انجام داده‌اند؛ اما اگر کسی یک روز و یا کمتر و بیشتر از آن را به اعتکاف سپری نماید، عمل و کرده‌اش درست و صحیح است.

معتکف را سزاوار است تا در ایام اعتکاف، خود را به ذکر، استغفار، تلاوتِ قرآن، نماز و عبادت، سپری نموده، و با محاسبه‏‌ی نفس خویش در گذشته‏‌ی زندگی خود نظری بیندازد و ببیند برای آخرتِ خویش، چه دستاورد و دستاویزی، تقدیم داشته است. همچنین او را می‌زیبد تا از سخنان دنیوی دوری نموده و عدم همنشینی بامردم را درین ایام، بر خود لازم گیرد.