نویسنده: شکران احمدی
ضروت توجه به اخلاق پسندیده
در هر یک از سطوح اجتماعی که فکر کنید و هر گرفتاری، نابسامانی و بدبختی را که درنظر آورید، از هر یک رنگ و هر قبیله، همه در نتیجه‌ی این است که انسان آن‌چنان که شایسته و بایسته‌ی اوست، تربیت و ساخته نشده است؛ اما مکتب حیات‌بخش اسلام توانسته هر دو عنصر تعلیم و تربیت را به اوج کمال برساند و به مقوله‌ی اخلاق یا به تعبیر دیگر «تربیت» پیروان خود اهتمام جدی ورزد.
علامه محمد منظور نعمانی رحمه‌الله در کتاب «دین و شریعت» می‌نویسد: «اعمالی که باعث رضایت پروردگار و موجب اجر و پاداش‌اند، به چهار نوع تقسیم می‌شوند که بزرگ‌ترین آن‌ها اعمالی است که انسان به عنوان خلیفه‌ی خداوند و به نیابت از وی آن‌ها را انجام می‌دهد و اخلاق از همین قسم است؛ بنابراین، از میان تمام اعمال فقط اخلاقیات دارای این ویژگی هستند که انسان به عنوان خلیفه‌ی الله آن‌ها را اختیار می‌نماید.
سایر اعمال از این خصوصیت برخوردار نیستند، برمبنای این اصل می‌توان گفت: اخلاق بر سایر اعمال برتری دارد. این‌همه جنگ و کشتارها، این‌همه ظلم و جنایت‌ها و حق‌کشی‌هایی که بشر در زندگی روزمره به آن دچار است، بدون استثنا نتیجه‌ی خلأ تربیتی است که بشر عصر ما، انسان واقعی نشده و در راستای تربیت مطلوب از آموزه‌های دینی فاصله گرفته است.
بلی! خانواده‌ها به امید کودکستان و مکتب/مدرسه، دست از تربیت فرزندان می‌شویند و مکتب به امید پوهنتون و پوهنتون نیز مرکز تحصیل علوم عالیه است و کسی در آنجا به این موضوع توجهی ندارد، این مرکز، عالم، استاد، دکتر و مهندس/انجنیر و… می‌سازد؛ ولی متأسفانه از انسان کامل کمتر خبری است. مغزها پرورش داده می‌شود؛ ولی دل‌ها می‌میرند و بدین‌سان آخرین بقایای عاطفه‌ی محبت و انسانیت نیز در لابلای محفوظات ذهنی و غرور علمی به نابودی و خاموشی می‌گراید.
این درحالی است که نیاز مراکز علمی و دانشگاهی به پرورش اخلاقی، بیش از هر جای دیگری است؛ زیرا نقش رهبری اجتماعی و فرهنگی که صاحبان دانش و تخصص در سطوح گوناگون جامعه بر عهده دارند، ایجاب می‌کند که این قشر بیش از هر قشر دیگری از صفات عالی انسانی برخوردار باشد، تا علم و دانش و موقعیت اجتماعی حاصل از آن در راه حصول رضای خداوند متعال و خدمت به مصالح عمومی و رشد فرهنگی قرار گیرد و مسلماً در صورتی که فقر اخلاقی در میان این قشر گسترش یابد، علم و تخصص در خدمت مطامع نفسانی قرار گرفته و مفاسد بی‌شماری به دنبال می‌آورد.
نتیجه
باتوجه به آنچه در سطور بالا گذشت، بر ما واضح و روشن گشت که قرآن كریم اساس‌نامه‌ی رفتار و سلوک انسانی در مقابل با خود، دیگران، و پروردگار یکتا است و یک گزارش مفصل از کشف جوانب اخلاقی و تربیتی قرآن و سنت، کتابی با هزار و یک من ورق می‌طلبد که از دایره‌ی این گزیده بیرون است و اسلام، یگانه دینی است که راه و روش سالم و شیوه‌ی معقول زندگی را به بشریت آموخت و عالم انسانیت را به سوی سعادت و رستگاری و اخلاق پسندیده هدایت نمود تا بندگان متعهد و مخلص، طرز تفكر سالم و راه و رسم زندگی ثمربخش و درست را بدانند و از این رهنمودهای سودمند استفاده نمایند.
بلی! دین اسلام دستاویز بزرگی است كه بر آخرین پیامبران حضرت محمد صلی‌الله‌علیه‌وسلم نازل گردید و ایشان با اخلاق والایی كه برگرفته از این دستورالعمل و قانون مقدس بود، كوشید انسان‌ها را از تاریكی گمراهی به سرمنزل سعادت و تكامل، راهنمایی نماید و یاران و اصحاب وفادارشان كه شاگردان این مكتب الهی و نسل تربیت‌یافته‌ی قرآن مجید بودند، در راه رساندن این پیام بزرگ الهی و برافراشتن پرچم توحید و محو ظلم و شرک و كفر و رذایل اخلاقی، برقراری حكومت عدل الهی و مساوات و برادری در بین انسان‌ها، فداكاری و جان‌فشانی‌ها نمودند.
قرآن كریم این كتاب مقدس الهی، پرتویی است از حقایق مهمی؛ چون، عقیده، شریعت، قانون و نظام، اخلاق و تربیت و تهذیب و انسان‌سازی در اسلوبی بسیار شیوا و به روشی که خالق بشر برای او در نظر گرفته است و در هر سوره و آیه‌ی مبارک آن مسائلی چون: ادب و اخلاق، و چگونگی اداره‌ی امور زندگی ذكر گردیده است تا باشد كه با تربیت سالم، این انسان خاكی به مقام و منزلتی كه الله تبارک و تعالی برایش برگزیده است نائل گردد. از جمله اهدافی كه پیامبران علیهم‌السلام برای تحقق آن فرستاده شده‌اند، تنظیم امور زندگی بشر به‌صورت دقیق، هدایت و راهنمایی او به راه راست که همان راه حق و حقیقت است، می‌باشد؛ پس اخلاق پسندیده و مورد تایید دین اسلام بر هر مرد و زن، پسر و دختر، جوان و نوجوان مسلمان لازم و ضروری است؛ زیرا اخلاق بنیاد و اساس تمام خوبی‌ها بوده و معیار تکمیل و کمال ایمان و اعمال معرفی شده است.
منابع:
-
قرآن کریم؛
-
رخشانی، محمد رضا، تکامل اخلاقی، انتشارات صدیقی، زاهدن 1399 ه.ش.
-
غزالی، محمد، اخلاق اسلامی، مترجم: محمود ابراهیمی، نشر احسان ۱۳۸۷ه.ش.
-
نعمانی، محمد منظور دین و شریعت؛ مترجم: محمدقاسم قاسمی، نشر احسان. 1395ه.ش.
-
النووي الدمشقي، أبي زكريا يحيى بن شرف، ریاض الصالحین، لبنان دارالفكر دمشق سورية، الطبعة الثانية 1411 ه.
-
البخاري، محمد بن إسماعیل، الجامع المسند الصحیح، المحقق: محمد زهیر بن ناصر الناصر، دار بی‌جا، الطبعة الأولی، 1422هـ.
-
القشیری النیسابوری، أبوالحسن، مسلم بن الحجاج المسند الصحیح، المحقق: محمد فؤاد عبدالباقي، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
-
الترمذي، الامام الحافظ أبى عيسى محمد بن عيسى بن سورة، سنن الترمذی، دارالفكر، بیروت، لبنان.
