ما در عصر وفورِ ارتباطات جمعی به سر می‌بریم؛ در واقع، می‌توان گفت: در دورانی زندگی می‌کنیم که شیوه‌های تأثیرگذاری بر اندیشه و تفکر هر گروه نه به‌منظور تهدید و تطمیع بلکه به‌منظور متقاعدسازی و قناعت‌بخشی متعدد است و یکی از مؤثرترین آنها رسانه‌های دستجمعی می‌باشد.
امروزه رسانه‌ها بستر طرح مسائل عمومی زندگی را در سطح ملی و بین‌المللی فراهم کرده دستیابی به موضوعات متنوع را تسهیل کرده است.
اختراع و توسعه‌ی رسانه‌های جدید و مطرح‌شدن نظریه‌های مرتبط با آن و به تبع آن، شرایط اجتماعی هر دوره، نگاه‌های تازه‌ای را درخصوص تعامل دین و رسانه به‌وجود آورده است.
تصاویر ضد و نقیضی که از هویت‌های ملی، قومی، نژادی و فرقه‌ای در رسانه‌ها ترسیم شده است، نه‌تنها عمده‌ترین مانع و دست‌انداز شکل‌گیری هویت منسجم اسلامی در هر دو سطح ملی و بین‌المللی است، بلکه تأثیر مخربی روی عقاید و ارتباطات مردم گذاشته بسیاری از جوانان را دچار تردید کرده است.
مقدمه
رسانه، اسم آله و از مصدر رسانیدن است و به‌معنای وسیله‌ی رسانیدن به‌کار می‌رود. در اصطلاح علوم ارتباطات اجتماعی، مقصود از رسانه، وسیله‌ی رساندن پیام از پیام‌دهنده به پیام‌گیرنده است. امروزه این وسایل جزء جدانشدنی زندگی ما شده است.
برای شناخت بهتر و بیشتر، می‌توان آنها را به رسانه‌های سنتی، مدرن و نوین تفکیک کرد.
در جهان امروز، وسایل ارتباط جمعی؛ اینترنت، تلویزیون، رادیو، روزنامه‌ها و مجله‌ها با انتقال اطلاعات و معلومات جدید و مبادله‌ی افکار عمومی، در راه پیشرفت فرهنگ و تمدن بشری نقش بزرگی را به‌عهده دارند؛ چنانکه بسیاری از دانشمندان، عصر کنونی را عصر ارتباطات نام گذاشته‌اند که گستره‌ی جهان را به‌اندازه‌ی یک دهکده بلکه یک اتاق کوچک نموده اطلاعاتش را در دسترس قرار داده است.
به جرأت می‌توان گفت که قرن حاضر قرن غلبه و سیطره‌ی بازار تبلیغ و وسایل ارتباط جمعی است و شکست و پیروزی ایدیولوژی‌ها، عقاید و آرمان‌های ملی، مذهبی و تحقق آرمان‌های انسان‌های ملل جهان تا حد زیادی وابسته به میزان توفیق در تحصیل ابزار پیشرفته‌ی تبلیغات است.
رﺳﺎﻧﻪﻫﺎی ﮔﺮوهی، از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻢ همگرایی ﻳﺎ واﮔﺮایی ﻫﻮﻳﺖ ملی در ﻋﺼـﺮ ﺣﺎﺿﺮ است. رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ در ﺗﻜﻮﻳﻦ ﻳﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻫﻮﻳﺖ ﻓﺮدی و جمعی ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺷـﮕﺮف دارند؛ زﻳـﺮا رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ، ﺑﺎﻓﺖ ﻧﻤﺎدﻳﻦ زﻧﺪگی اﺟﺘﻤﺎعی ﻣﻌﺎﺻﺮ را ﺗﺸﻜﻴﻞ می‌دﻫﻨﺪ.
ﻛﺎرﻛﺮد رﺳـﺎﻧﻪ ﺑﺮﻗـﺮاری ارﺗﺒﺎﻃﺎت، ﺑﺮﺧﻮرد آرا، اﻳﺪهﻫﺎ و ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎی ذهنی اﻧﺴﺎن، اﻳﺠﺎد ﻓﻀﺎی ﮔﻔﺖوﮔﻮ و ﺳﺎﺧﺖ اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮمی اﺳﺖ.
رﺳﺎﻧﻪﻫﺎی دیجیتال ﺑﺎﺗﻮﺟﻪﺑﻪ ﻗﺎﺑﻠﻴـﺖﻫـﺎی وﻳـﮋه‌ای که دارد، یکی از ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺴﻬﻴﻞ ﻫﻮﻳﺖﻳﺎبی و ﺗﻘﻮﻳﺖ آن ﻳﺎ زﻣﻴﻨﻪﺳﺎز ﺑﺤﺮان ﻫﻮیتی و ﺑﻴﮕﺎنگی اﻓﺮاد از ﻓﺮﻫﻨﮓ، ارزشﻫﺎ و ﺑﺎورهاست.
رﺳﺎﻧﻪ در ﺷـﺮاﻳﻂ ﻛﻨـﻮنی ﻋﺎﻣـﻞ ﻣﻬـﻢ ﺷـﻜﻞدهی و ﺟﻬﺖدهی، اﻧﺴﺠﺎم ﻳﺎ زوال، ﺗﺤﻜﻴﻢ ﻳﺎ ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻫﻮﻳﺖ اﺳﺖ.
رﺳﺎﻧﻪ ﺑﻪﻣﻨﺰله‌ی ﻋﺎﻣﻞ ارﺗﺒﺎطی در دﻧﻴﺎی ﻛﻨﻮنی ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎی ﻓﺮاواﻧـی دارد؛ اﻳـﻦ ﻋﺎﻣـﻞ ارﺗﺒﺎطی نقش ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪﺳﺎزی ارزشﻫﺎ را در ﺟﺎﻣﻌﻪ دارد.
این بستر از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺒـﺎدل اﻃﻼﻋـﺎت ﻣﻴﺎن ﻧﺴﻞ ﺣﺎﺿﺮ و اﻧﺘﻘﺎل آن ﺑﻪ ﻧﺴـﻞﻫـﺎی آینده، در ﻓﺮﻫﻨـﮓﺳـﺎزی و ﺑـﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻴﺎن اﻓﺮاد و ﺟﻮاﻣﻊ ﻧﻘـﺶ ﺣﻴـﺎتی دارد.
امروزه برخلاف گذشته، رسانه‌های نوین در تمامی زوایای زندگی ما حضور چشمگیری دارد؛ به‌گونه‌ای که بدون بهره‌گیری از آن، زندگی مختل می‌شود.
رسانه‌ها به‌عنوان فرد یا گروه، به گسترده‌ترین و مهم‌ترین مبادی معرفتی بشر تبدیل شده‌اند. همچنین این ابزارها از مؤثرترین عوامل فرهنگ‌ساز به شمار می‌روند و در «اصلاح و افساد جامعه» نقش بسزایی دارند.
اما باید دانست تأثیر رسانه‌ها بر فرهنگ جامعه، ناشی از چه عواملی است و چگونه باید آنها را کنترل و هدایت کرد، و چگونه از آپشن‌های این فناوری در اصلاح جامعه بهره گرفت؟
تأثیر رسانه‌ها از موضوعات جدید عصر حاضر به‌شمار می‌رود؛ ازهمین‌رو، ضرورت دارد شیوه‌های تأثیرگذاری آنها را به‌خوبی بشناسیم تا بتوانیم استفاده‌ی بهینه کنیم و تبعات منفی‌شان را مهار نماییم.
در ﺷﺮاﻳﻂ ﺣﺎﺿﺮ رسانه‌ها ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎی ﺑﺴﻴﺎری دارد؛ ازﺟﻤﻠـﻪ:
۱. ﻧﻬـﺎدی بزرگ و آموزگار ﺑـﻪﻣﺜﺎبه‌ی ﻣﺪرﺳـﻪ و پوهنتون؛
۲. ﻋﺎﻣﻞ ﭘﺮورش و شکل‌دهی اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮمی؛
۳. ﻋﺎﻣـﻞ شکل‌دهنده و انتقال‌دهنده‌ی ﻓﺮﻫﻨﮓ؛
۴. ﻋﺎﻣﻞ اﻃﻼع‌رﺳﺎنی و ﺧﺒﺮگذاری؛
۵. ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻮﺿﻴﺢ، ﺗﻔﻨﻦ، و ﺳﺮﮔﺮمی؛
۶. ﻣﻨﺒﻊ درآﻣﺪ و ﺛـﺮوت؛
۷. اﺑـﺰار ﻣﺸـﺮوﻋﻴﺖ اﻓﺮاد، ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و ﻧﻈﺎمﻫﺎ؛
۸. ﻛﺎﻧﻮن ﻣﺸﺎرﻛﺖ و ﮔﻔﺖوﮔﻮ.
ﺑﺎزار ﺧﺮﻳﺪوﻓﺮوش؛
۹. ﻛﺎﻧﺎل ﺗﺮوﻳﺞ ﻛﻴﺶ، آﻳﻴﻦ، و دﻳﻦ؛
۱۰. ﻣﺠﺮای ﺷﺎﻳﻌﻪسازی و ﺷـﺎﻳﻌﻪﭘﺮاکنی؛
۱۱. ﻣﻌﻴــﺎر ﺳــﻨﺠﺶ؛
۱۲. دﺳــﺘﮕﺎه ﻋــﺎدت و اﻋﺘﻴــﺎد؛
۱۳. ﻣﻨﺒــﻊ ﻫﻮﻳــﺖﮔﺮایی ﻳــﺎ ﻫﻮﻳﺖﺷﻨﺎسی.
رسانه‌ها امروز به‌مثابه‌ی چاقوی دو لبه است که اگر بی‌محابا و بی‌پروا مورد استفاده قرار بگیرد، تیغ برّانش به گردن هر دولت و ملتی فرود می‌آید و زخم و درد عمیق ایجاد می‌کند.
باتوجه‌به اهمیت و کارکرد رسانه‌ها، در این سلسله‌ی یادداشت‌ها به تاریخ، نقش و تأثیرگذاریشان بر جهان اسلام و جایگاه مسلمانان، با نگاهی تحلیلی و جامعه‌شناسی خواهیم پرداخت.
By محمد فاتح