آیین شین‌تو «بخش یازدهم»

نویسنده: ابوعائشه

آیین شین‌تو

بخش یازدهم

پیش درآمد: در بخش گذشته در مورد معابد و ایزدکده‌های آیین شین‌تو نوشتیم و بیان کردیم که تعداد معابد در جاپان چقدر هستند و مردم نسبت به معابد چه دیدگاهی دارند و معابد نزدشان چه اهمیتی دارد. معمول براین است وقتی که معابد و ایزدکده‌ها بیان می‌شوند، مرتبط‌ترین موضوع با آن‌ها، بیان مراسم و مناسکی است که آنان در معابد شان اجرا می‌کنند؛ لذا در این قسمت از تحقیق، تلاش می‌کنیم تا نحوۀ عبادت، اجرای مراسم انفرادی و دست‌جمعی مردم جاپان را در پرتو آیین شین‌تو بیان کنیم.

اجرای مراسم و عبادات در آیین شین‌تو

هر دین و آیینی برای خود مراسم ویژه و احکام مخصوصی دارد که پیروان آن آیین، به مراسم دین خود پایبند بوده و آن را همواره اجرا می‌کنند. آیین شین‌تو نیز همین‌گونه است. در این آیین نیز، رسم و رواج‌های مختلفی وجود دارد و مردم به شیوه‌های مختلفی به مراسم و عبادات و ادای نذورات و هدایای خود می‌پردازند.

باید دانست که بیشتر مناسک و احکام آیین شین‌تو جنبۀ اجباری و الزام‌آور ندارد؛ بلکه تنها توصیه‌ای برای سعادت‌مندی و یا ارتباط بهتر با کامی‌اند؛ لذا انجام ندادن آن‌ها معمولاً تنبیه و یا محرومیتی را برای فرد به همراه ندارد.^[1]

مذهب شین‌تو هم مانند سایر ادیان دیگر محل‌ها و جایگاه‌های خاصی برای عبادت دارد. ایزدکده‌ها به عنوان پرستش‌گاه رب‌النوع آیین شین‌تو انتخاب شده و در طول تاریخ محل اصلی برگزاری مراسم‌های مذهبی آیین شین‌تو به شمار آمده‌اند. در حال حاضر بیش از ۸۰ هزار ایزدکده در سراسر کشور جاپان وجود دارد که پیروان این مذهب از آن‌ها برای عبادت و انجام مراسم‌های مختلف استفاده می‌کنند.^[2]

آیین‌ها، آداب، احکام و الزامات دینی

دین شین‌تو از جبنه‌های نظری ساده و اندکی برخوردار است و از این جهت با الاهیات پیچیده و حجیم ادیان سامی قابل مقایسه نیست. پیروان آن نیز پیش از آن‌که در قید پرداختن به مباحث نظری باشند، در پی برخی مناسک دینی (Matsuri) هستند. از این جهت شاید بتوان آیین شین‌تو را دینی بسیار آداب‌گرا به شمار آورد. این مناسبک دارای دو جنبه است: نخست جنبۀ فردی که وظایف و دعاهای دینی روزمره را شامل می‌شود و به منظور اطاعت و یا درخواست نیاز از کامی صورت می‌گیرد؛ جنبۀ دیگر جنبۀ عمومی مناسک است و بیشتر در چهارچوب جشنواره‌ها برگزار می‌شود و به منظور شکرگزاری، دفع امری خاص و یا طلب کردن نیازی ویژه از کامی انجام می‌گیرد. مناسک را می‌توان از نظر هدف به دو دسته تقسیم کرد: نخست مناسکی که انجام آن‌ها فایده‌ای دنیوی دارد و دوم، مناسکی که از سود اخروی برخوردارند.^[3]

مردم جاپان به ویژه آنانی که پیروان آیین شین‌تو هستند، هنگام ورود به معابد و یا اجرای مراسم عبادت و نیایش، مراحلی را طی می‌کنند.

زائرین خالص‌العقیده هنگام ورود به معابد و تقدیم هدایا به ایزدکده‌های‌شان از معبری که از هر دو طرف در زیر سایۀ اشجار مقدس قرار دارد عبور کرده، به ضریح مرکزی راه می‌یابند و در آنجا بنای زیبای ظریفی است که در زیر سایبان برجستۀ آن زنگی کوچک آویخته‌اند. شخص زائر چون به این ضریح می‌رسد بعد از شست‌وشوی دست و دهان، کلاه و نیم تنۀ خود را از تن دور کرده و در برابر پلکان ضریح دست‌ها را به علامت استرحام به سبک مخصوص جاپانی‌ها با یکدیگر جفت کرده تعظیمی می‌نماید و سپس زنگ را می‌نوازد و سر به‌زیر انداخته با حال خضوع و خشوع بسیار هدیه و نیازی در دستارچۀ بسته در محل مخصوص هدایا می‌افکند. پس دعا خوانده و دوباره به  حال رکوع  و کرنش خم شده در سکوت محض و تکریم و تعظیم به تفکر و مراقبه مشغول می‌شود، بعد از چند لحظه دوباره با همان حال سکون و ادب آهسته مراجعت می‌کند، چون به دروازه می‌رسد دوباره برگشته و بار دیگر تعظیمی نموده خارج می‌شود.^[4]

خیلی مهم است که بدانیم مردم جاپان برای اجرای مراسم و عبادات خود چه نوع عناصری را در نظر می‌گیرند و نحوۀ عبادات‌شان به چه صورت است و برای کی عبادت می‌کنند و انگیزۀشان از عبادت چه است؟ در ذیل به برخی از مهم‌ترین عناصر عبادت و اجرای مراسم که مردم جاپان بدان اهمیت می‌دهند و همواره آن را انجام می‌دهند، می‌پردازیم:

تطهیر

یکی از مناسک مهم شین‌تو، مراسم تطهیر (Harae) است که گاهی به عنوان یک مراسم مستقل و گاه به عنوان پیش‌درآمد مراسمی دیگر انجام می‌گیرد. فلسفۀ تطهیر بازگرداندن انسان به پاکی ذاتی نخستین است. این مراسم گاهی با شستن دست‌ها، صورت، دهان و (گاهی اوقات) تمام بدن همراه است و گاهی به صورت پرداخت وجه نقد (به عنوان کفاره) انجام می‌گیرد، البته امروزه، بر سر گذاشتن و تقدیم لوح‌های چوبی رسوم گردیده است؛ این لوح‌ها از پیش تهیه می‌شوند و نوعی اقرارنامه و توبه در نزد کامی به شمار می‌آیند. باید توجه داشت که عمل تطهیر سبب نمی‌شود که انسان از تاوان کارهای خود برکنار باشد، بلکه او را برای جبران گذشته آماده می‌کند.^[5]

یکی از اصول مهم این آیین پاکیزگی است. تطهیر فیزیکی و معنوی قبل از ورود به معابد شین‌تو امری ضروری است. معمولاً افراد قبل از ورود به معبد دست‌ها و دهان خود را در چشمه‌های آب مقدس که در ورودی معابد قرار دارند، می‌شویند. تطهیر از آلودگی‌های فیزیکی و معنوی به عنوان راهی برای آماده‌سازی بدن و روح برای ارتباط با کامی‌ها و ورود به فضای مقدس انجام می‌شود.^[6]

تطهیر و یا Harae مراسمی است که برای خلاصی شخص یا شیء از نجاست انجام می‌شود، تشریفات تطهیر می‌تواند اشکال مختلفی داشته باشد، از جمله دعا از سوی کشیش، پاک‌سازی با آب یا نمک یا حتی تطهیر دسته‌جمعی گروه بزرگی از مردم. تطهیر در آیین شین‌تو، انواع متعددی دارد که مهم‌ترین آن تطهیر بزرگ است. این نوع تطهیر در پایان ژوئن و دسامبر هر سال در زیارت‌گاه‌های اطراف جاپان با هدف پاک‌سازی کل جمعیت انجام می‌شود. در برخی از شرایط پس از بلایای طبیعی نیز انجام می‌شود.^[7]

دعا

دعا (Nonito) نیز یکی از راه‌های متداول برای ارتباط انسان با کامی است. نخستین نمونه‌های دعا در کتاب انگی‌شیکی (Enjisiki) آمده است. دعاهای جدیدی نیز وجود دارند که محتوای ویژۀ هر مراسم مربوط‌اند. دعاها بیشتر حالتی شعرگونه دارند و معمولاً با توبه، درخواست رحمت و سعادت و سوگند بر پایبندی به نیکی‌ها همراه‌اند. تا سدۀ ۱۹م مهم‌ترین زیرساخت‌ها اقتصاد جامعۀ جاپانی را کشاورزی تشکیل می‌داد؛ به همین دلیل، آداب شین‌تو نیز تا اندازۀ بسیاری در ارتباط با کشاورزی شکل گرفته است؛ مثلاً یکی از دعاهای معروف، درخواست محصول خوب و شکرانۀ برداشت پاییزی است.^[8]

ادامه دارد…

بخش قبلی | بخش بعدی