حکمت و فلسفۀ قصاص و آثار آن «بخش چهارم»

نویسنده: محمد عاصم اسماعیل‌­زهی

حکمت و فلسفۀ قصاص و آثار آن

بخش چهارم

محافظت نفس و حفظ جان از نظر اسلام

حق حیات و حق زندگی

نخستین و عالی‌ترین حق از حقوق انسان که باید مورد عنایت و توجه قرار گیرد، حق حیات و زندگی است که بسیار مقدس و محترم است و به هیچ وجه انتهای حرمت آن و تجاوز به حریم آن، حلال و روا نیست. الله متعال می‌فرماید: “وَلا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللهُ إِلا بِالْحَقِّ”. «و کسی را که خداوند کشتن او را حرام کرده به قتل نرسانید، جز به حق، (یعنی قتل انسان حرام است مگر وقتی که مرتد شود یا مرتکب زنای محصن گردد یا مرتکب قتل عمد شود)».^[1]

پیامبر ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} حقی را که موجب روا بودن قتل نفس است، در حدیثی که از ابن مسعود ^{رضی‌الله‌عنه} روایت شده است تفسیر فرموده‌اند: «لا يجلُّ دَمُ امْرِيءٍ مُسْلِمٍ يَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا الله وَ إِنِّي رسول الله إِلا بِإِحْدَى ثَلاثٍ: الثيبُ الزَّانِي وَالنَّفْسُ بِالنَّفْسِ وَالتَّارِكُ لِدِينِهِ المُفَارِقُ لِلْجَمَاعَةِ». «ریختن خون و کشتن انسان مسلمانی که گواهی می‌دهد به این­که جز ذات الله هیچ‌کس و هیچ چیز استحقاق پرستش را ندارد و محمد بن عبدالله پیامبر و رسول الله است، حلال نیست، مگر در سه مورد: کسی‌که بعد از ازدواج مرتکب زنا شود. کسی‌که مرتکب قتل به ناحق شده است و کسی‌که دین خود را یعنی دین اسلام را رها کرده و از جامعۀ مسلمانان جدا شده است».^[2]

و الله متعال می­فرماید: “وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَكُمْ خَشْيَةَ إمْلَاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِيَّاكُمْ إنَّ قَتْلَهُمْ كَانَ خِطْئًا كَبِيرًا” ترجمه: «و فرزندان‌تان را از ترس فقر و گرسنگی به قتل نرسانید، ما آن­ها را و شما را روزی می­دهیم، مسلماً قتل آن­ها گناهی بزرگ است».^[3]

و همچنان الله متعال می­فرماید: “وَإِذَا الْمَوْؤُدَةُ سُئِلَتْ بِأَى ذَنْبٍ قُتِلَتْ” ترجمه: « و به یاد آور آن روزی که دختران زنده به گور شده مورد بازخواست قرار خواهند گرفت که به چه گناهی کشته شده­اند و گناه‌شان چه بوده است».^[4]

الله متعال برای کسانی‌که قتل و کشتار را رواج می­دهند و آن­را سنت و راه و روش خود می­سازند، آن‌چنان عذاب و شکنجه­ای قرار داده است که آن را برای هیچ جنایت­کاری قرار نداده است.

پیامبر ^{صلی­الله‌علیه‌وسلم} می­فرماید: «لَيْسَ مِنْ نَفْسٍ تقتل ظلماً إلا كَانَ عَلَى ابْنِ آدَمَ الْأَوَّلِ كِفْلٌ مِنْ دَمِهَا، لِأَنَّهُ أَوَّلُ مَنْ سَنَّ الْقَتْلَ». «هرکس به ظلم کشته شود بهره‌ای از گناه خون و قتل او به گردن قابیل است که به ظلم هابیل را کشت و قتل ظالمانه را سنت و روش ساخت و اولین کسی بود که این کار را رواج داد».^[5]

اسلام آن­قدر بر حمایت از حفظ جان حریص است که کسی را که خون­ریزی و کشتن را حلال بداند به اشد مجازات تهدید کرده است و الله متعال در قرآن کریم می‌فرماید: “وَ مَنْ يَقْتُلْ مُؤْمِناً مُتَعَمِّداً فَجَزاؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِداً فِيهَا وَغَضِبَ اللهُ عَلَيْهِ وَلَعَنَهُ وَ أعَدَّ لَهُ عَذَاباً عَظِيماً” «هر كس به عمد و به ناحق مؤمنی را بکشد سزایش آتش دوزخ است که جاویدان در آن می­ماند و خداوند بر وی خشم می­گیرد و او را از رحمت خویش طرد نموده و عذاب بزرگ و دردناکی برایش آماده ساخته است».^[6]

 در این آیه مجازات قاتل را در قیامت عذاب دردناک و جاویدان بودن در آتش دوزخ و غضب و لعنت الله متعال و عذاب عظیم قرار داده است.

پیامبر ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} می‌فرماید: «لَزَوَالُ الدُّنيا أَهْوَنُ عَلَى اللهِ مِنْ قَتْلِ مُؤْمِنٍ به غير حق». «بی‌گمان فناء و نیستی دنیا نزد الله متعال آسان­تر است، از کشتن به ناحق یک مؤمن، یعنی کشتن مؤمن آن‌قدر عظیم و گناه آن بسیار بزرگ است».^[7]

امام ترمذی ^{رحمه‌الله} با سند حسن از ابوسعید ^{رضی‌الله‌عنه} روایت کرده است که پیامبر ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} فرمود: «لَو أنَّ أَهْلَ السَّماءِ وَ أَهْلَ الْأَرْضِ اشْتَرَكُوا فِي دَمِ مُؤْمِنٍ، لأكَبَهُمُ اللهُ فِي النَّارِ». «اگر تمام ساکنان آسمان و زمین در کشتن و ریختن خون یک مؤمن شرکت کنند، الله متعال همۀ‌شان را به مجازات آن به آتش دوزخ می‌اندازد».^[8]

امام بیهقی ^{رحمه‌الله} از ابن عمر ^{رضی‌الله‌عنهما} روایت کرده است که پیامبر ^{صلی‌الله‌علیه‌}‎وسلم فرمود: «مَنْ أَعانَ عَلَى دَم امْرِي مُسْلِمٍ بِشَطْرِ كَلِمَةٍ، كُتِبَ بَيْنَ عَيْنَيْهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ: آيس مِنْ رَحْمَةِ الله». «هر كس با نیم کلمه در قتل مسلمانی شرکت داشته و به کشتن او کمک کرده باشد، در روز قیامت بر پیشانی او نوشته می‌شود: او از رحمت خدا مأیوس است».^[9]

و این بدان جهت است که قاتل بنائی را خراب می­کند که خداوند آن‌را ساخته است و حیات و زندگی را از مقتول می‌گیرد و لذا تجاوز است به حقوق خویشاوندان و افراد خانواده که به وجود او احساس عزت و سربلندی می‌کردند و از وجودش بهره­مند بودند و با فقدان او از وجود ارزشمند او محروم می‌گردند. قتل حرام است خواه قتل مسلمان با کافر ذمی یا خودکشی باشد. در احادیث به تصریح آمده است که قاتل کافر ذمی به ناحق در آتش دوزخ است. امام بخاری ^{رحمه‌الله} از عبدالله بن عمرو بن العاص ^{رضی‌الله‌عنهما} روایت کرده است که پیامبر ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} فرموده است: «مَنْ قَتَلَ مُعَاهَداً لَمْ يُرْح رَائِحَةَ الْجَنَّةِ وَ إِنَّ رِيحَهَا يُوجَدُ مِنْ مَسِيرَةِ أَرْبَعِينَ عاماً». «هرکس کافری را بکشد که با مسلمین عهد و پیمان دارد یا مسلمانی به وی امانت داده باشد یا حاکم به وی امان داده باشد یا با وی عقد جزیه بسته شده باشد چنین شخصی بوئی از بهشت نمی­برد با وجود این­که بوی بهشت از مسافت چهل سال راه احساس می­شود، یعنی داخل بهشت نمی‌شود».^[10]

ادامه دارد…

بحش قبلی | بخش بعدی

[1]. سورۀ إسراء، آیه: ۳۳.

[2]. السجستاني، سليمان بن الأشعث، سنن أبي داود،ج۴، ص۲۲۲، الحدود، باب الحكم فيمن ارتد، رقم الحدیث: ۴۳۵۴، الناشر: دار الفكر.

[3]. سورۀ إسراء، آیه: ۳۱.

[4]. سورۀ تکویر، آیه: ۸-۹.

[5]. القزويني، محمد بن يزيد، سنن ابن ماجة، ج۲، ص۸۷۳، كتاب الدیات، باب التغليظ في قتل مسلم ظلما، رقم‌الحدیث:۲۶۱۶، دار الفكر – للطباعة والنشر والتوزيع.

[6]. سورۀ نساء، آیه: ۹۳.

[7]. القزويني، محمد بن يزيد، سنن ابن ماجة ،ج۲، ص۸۷۴، كتاب الدیات، باب التغليظ في قتل مسلم ظلما، رقم الحدیث:۲۶۱۹، دار الفكر – للطباعة والنشر والتوزيع.

[8]. الترمذي، محمد بن عيسى، الجامع الصحيح سنن الترمذي، ج۴، ص۱۷، الدیات، باب الحكم في الدماء، رقم‌الحدیث: ۱۳۹۸، الناشر: دار إحياء التراث العربي – بيروت.

[9]. البيهقي، أبوبكر أحمد بن الحسين، شعب الإیمان، ج۴، ص۳۴۶، باب ذكر الحديث الذي ورد في شعب الإيمان، السادس والثلاثون من شعب الإيمان وهو باب في تحريم النفوس والجنايات عليها، رقم الحدیث: ۵۳۴۶، الطبعة الأولى: ۱۳۴۴هـ، الناشر: مجلس دائرة المعارف النظامية الكائنة في الهند ببلدة حيدر آباد.

[10]. البخاری، محمد بن إسماعيل، صحيح البخاري، ج۴، ص۹۹، کتاب الجمعة، باب من انتظر حتى تدفن، رقم الحدیث: ۳۱۶۶، الطبعة الثالثة، ۱۴۰۷-۱۹۸۷، الناشر: دار ابن كثير، اليمامة – بيروت.