هر آیین، چه الهی و چه غیر الهی، دارای کتابی ویژه است که پیروان آن با تمسک به تعالیم و آموزه‌های آن، آیین خود را حفظ می‌کنند و به اجرای احکام آن پایبند می‌مانند.
آیین «سیک» نیز از جمله ادیانی است که متون مقدس خاصی برای پیروان خود فراهم آورده است. در این متون، اشعار، سروده‌ها و آموزه‌های خاص این آیین گردآوری شده‌اند. سیک‌ها دو کتاب مقدس دارند که عبارت‌اند از: «آدی گرنت» و «دسم گرنت» می‌باشد.
۱. آدی گرنت
این کتاب مهم‌ترین متن مقدس سیک‌هاست. «آدی» به معنی «بزرگ»، «گرنت» به معنی «کتاب». نام دیگر این کتاب، گورو گرنت صاحب (کتاب مستطاب گورو) است و این عنوان پس از آنکه آخرین گورو، آدی گرنت را جانشین خود اعلام کرد، رایج شد.[1]
این کتاب در سال ۱۶۰۴ میلادی توسط گوروی پنجم سیک‌ها، از روی مطالبی که از نانک و آموزگاران این دوران باقی مانده بود، جمع‌آوری و تألیف شده است. بعدها نیز آموزگاران نهم و دهم قطعات کوتاهی به آن اضافه کردند.
آدی گرنت به صورت منظوم و در حدود ۲۹۵۰۰ بیت است. این کتاب دارای ۵۸۹۴ قطعه سرود یا شبد (sabhad) و مجموعه‌ای از آثار سی‌وهفت نفر است که هفت نفر آن‌ها از میان گوروهای ده‌گانه و بقیه از میان سایر مردان باطنی و متفکر همانند کبیر و فرید و راماننده می‌باشند. قطعاتی از آدی گرنت را که غیر سیک‌ها، اعم از هندو و مسلمان، سروده‌اند، «بکت‌بانی» (سخن حکیمانه) می‌نامند و قطعات دیگر آن را گوروها سروده‌اند، «گوربانی» (سخن گوروها) می‌خوانند. بخش بکت‌بانی که بعد از بخش گوربانی قرار دارد، با ۹۳۸ سرود، حدود یک ششم حجم آدی گرنت را تشکیل می‌دهد. تعداد سروده‌های هر یک از سرایندگان آدی گرانت با دیگری فرق دارد، مثلا گورو نانک دارای ۹۷۴ قطعه سرود، گورو ارجن دارای ۲۲۱۸ قطعه سرود، کبیر دارای ۵۴۱ قطعه سرود و فرید دارای ۱۱۶ قطعه سرود است.[2]
در کتاب گرنت از شش زبان اصلی شامل: پنجابی، مولتانی، فارسی، پراکریت، هندی و ماراتهی استفاده شده است. افزون بر این، برخی زبان‌های محلی نیز در نگارش آن به‌کار رفته‌اند.
از این‌رو، کتاب مقدس پیروان آیین سیک از نظر تنوع زبانی در تألیف و تدوین، نسبت به بسیاری از متون دینی دیگر، ویژگی خاصی دارد؛ چرا که در اغلب کتاب‌های ادیان دیگر معمولاً تنها یک یا دو زبان به‌کار رفته است.
کتاب گرانت صاحب از جمله مشکل‌ترین کتاب‌ها به‌شمار می‌آید. بسیار افراد کم قادرند که آن را بخوانند و به مفهوم آن پی ببرند؛ چنان‌که فردی که به‌عنوان آخرین بار این کتاب را به انگلیسی ترجمه کرده است، می‌گوید: « در سراسر جهان ده نفر هم پیدا نمی‌شوند که بتوانند متن اصلی این کتاب را درست بخوانند و درک کنند.»[3]
ازاین‌رو، کتاب گرانت‌صاحب از جمله دشوارترین متون دینی جهان به‌شمار می‌رود. کسانی‌که قصد خواندن یا فهم محتوای آن را دارند، ناگزیرند به فردی تحصیل‌کرده و آگاه از آیین سیک مراجعه کنند.
الف: تعظیم و بزرگ‌داشت کتاب آدی گرنت
پیروان سیک به کتاب گرانت تعظیم خاص قایل هستند، چنان آن را تعظیم و تکریم می‌نمایند که شبیه به نوعی بت‌پرستی است. به تمیز و نگهداری آن خیلی توجه خرج می‌دهند، حتی هر صبح آن را در پارچۀ ظریف و گران قیمتی می‌پوشانند و با احترام خاص روی سریر کوتاهی زیر یک سایبان جواهرنشان قرار می‌دهند. غروب‌ها نیز آن را برای استراحت در تخت‌خوابی طلایی در یک اتاق مقدس، که با انواع چفت و لست از هر گونه تجاوز دنیوی محفوظ می‌شود، قرار می‌دهند.[4]
پیروان دین سیک به این کتاب اعتبار مطلق قایل اند. با این حال، کتاب مزبور را عملا به دست فراموشی سپرده‌اند. در حالی‌که دست کم نود در صد سیک‌ها از محتوای کتاب مقدس خود بی‌اطلاع اند. با این وجود در معبد اصلی سیک‌ها در آمریتسار «با وجودی‌که معبد از وجود تصاویر و مجسمه‌ها خالی است و به کلی وقف خدای واحد است؛ این اعتقاد وجود دارد که نوعی نمایش مرئیِ خدای نا مرئی در کتاب مقدس به چشم می‌خورد. در حقیقت کتاب گرانت، خدای واقعی معبد است و با آن به‌گونه‌ای برخورد می‌شود که گویی وجود متشخص الهی است.[5]
چنان‌که پیروان آیین سیک، گورو نانک را تا حد خدایی بالا برده و با افراط، او را تعظیم می‌کردند، در برابر کتاب مقدس خود نیز دچار همین افراط شدند؛ به‌گونه‌ای که آن را حتی بیشتر از بت پرستش می‌کنند.
سوامی دیانند ساراسوتی، مصلح برجستۀ دین هندو و بنیان‌گذار فرقهٔ آریا ساماج که از مشهورترین نهضت‌های اصلاح دینی سدۀ نوزدهم در سراسر هند به‌شمار می‌رود، به‌ویژه آن بخش از پرسش سیک‌ها را که می‌گویند: «چرا کسی را بپرستی که متولد می‌شود و می‌میرد؟ خدای یکتا را بپرست که دریا و زمین را دربر گرفته است»، مورد انتقاد شدید قرار می‌دهد و می‌گوید:
«باوجودی‌که سیک‌ها بت‌پرستی نمی‌کنند، اما کتاب گرنت مقدس خویش را بیشتر از بت می‌پرستند. آیا کار آن‌ها بت‌پرستی نیست؟ بت‌پرستی به معنی تعظیم کردن در مقابل هر شیئ مادی و یا نیایش آن است. این‌ها درست همان کاری را انجام می‌دهند که سایر بتپرستها انجام داده و از بت خود تجارت پرسودی به دست می‌آورند. همان‌طور که بتپرستها اصنام خود را به گروه‌های کثیری از مردم نشان داده و برای خدایان‌شان طلب هدیه می‌کنند، پیروان مذهب نانک هم به پرستش گرانت پرداخته اجازۀ نیایش آن را می‌دهند و از پیروان دین مزبور برای آن هدیه می‌پذیرند.»[6]
ب: خواندن و قرائت آدی گرانت
نسخۀ دیگری نیز از آدی گرانت در معبد وجود دارد که مخصوص قرائت است و در تمام اوقات شبانه‌روز توسط خوانندگان مخصوص معبد به نوبت قرائت می‌شود.[7] قرائت آدی گرنت معمولا با نواختن موسیقی همراه است و قرائت آن در مراسم جشن و عروسی و عزا نیز معمول است. سیک‌ها به‌طور سنتی برای خوش‌یمنی، به آدی گرانت استخاره می‌کنند و به آن تفأل می‌زنند.[8]
در حین خواندن، آداب مخصوصی نیز برای کتاب آدی گرانت ذکر شده است:
گورو گرانت صاحب باید همیشه بر روی یک سکوی بلند موسوم به تخت قرار گیرد. سیک‌ها موظف‌اند در حضور گورو گرانت صاحب سر را بپوشانند و کفش‌ها را از پا دربیاورند؛ هم‌چنین برای دست زدن به گرانت صاحب می‌بایست پیشتر حمام کرد و دست‌ها را شست. تلاوت گرانت صاحب به جماعت نیز صورت می‌گیرد؛ همۀ سیک‌ها در حین خواندن کتاب موظف‌اند بر زمین بنشینند و به احترام گرانت صاحب خم شوند. در معبد طلایی آمریتسار، گورو گرانت صاحب هر روز با تشریفات خاصی آورده و در شب به جای خواب مخصوص برده می‌شود.[9]
By محمد فاتح
