اسلام و دموکراسی (بخش چهلم)

نویسنده: م. فراهی توجگی

تفاوت دولت اسلامی با دولت سکولار/دموکراتیک

در یادداشت پیشین، به شش تفاوت میان دولت اسلامی و دولت سکولار/دموکراتیک پرداخته شد. در این یادداشت، ادامهٔ بحث و فهرست تفاوت‌ها ارائه می‌شود:

۷. مدت حکومت حاکم

در دولت اسلامی، حاکم تا زمانی که واجد شرایط تعیین‌شده در شریعت باشد، بر منصب خود باقی می‌ماند و حکومت او تنها با زوال این شرایط یا فرارسیدن اجل پایان می‌یابد. در برخی نظریات جدید، تلاش‌هایی برای افزودن شرط زمان (توقیت) به دورهٔ حکومت اسلامی صورت گرفته است، اما این دیدگاه هنوز به‌طور کامل پذیرفته و رواج نیافته است.

در مقابل، حاکم در دولت سکولار بر اساس قانون اساسی یا عرف جامعه، دورهٔ حکومتی محدود و مشخصی دارد که از پیش تعیین شده است.

۸. هدف و وظیفهٔ حاکم

مهم‌ترین وظیفهٔ حاکم در دولت دینی، اجرای شریعت و تأمین رضایت خداوند است. به‌عبارت‌دیگر، اگرچه وضع شریعت از سوی خداوند برای تأمین مصالح مردم است، اما هدف اصلی حاکم در دولت اسلامی، جلب رضای الهی از طریق اجرای احکام شریعت است، نه صرفاً تأمین خواسته‌های مردم. البته فرض بر این است که در یک جامعهٔ دینی، رضایت مردم نیز در گرو اجرای شریعت است.

اما در دولت سکولار، مهم‌ترین وظیفه و هدف، جلب رضایت مردم از طریق تأمین منافع و مصالح عمومی آنان است. در این الگو، افکار عمومی معیار اصلی مشروعیت دولت به‌شمار می‌رود.

۹. اختیارات مالی حاکم

حاکم در دولت اسلامی به دلیل ولایت شرعی، از اختیارات مالی گسترده‌تری برخوردار است. او می‌تواند تمامی وجوهات شرعی، نظیر زکات، خمس و سایر درآمدهای دینی را دریافت و بر اساس تشخیص خود در مسیر تحقق اهداف دینی و اجتماعی هزینه کند. این ویژگی، آزادی عمل بیشتری در حوزه‌های اقتصادی و به‌تبع آن، فرهنگی و سیاسی، برای دولت دینی فراهم می‌آورد.

در مقابل، در دولت سکولار، اختیارات مالی حاکم به مقرراتی محدود است که در قانون اساسی یا قوانین سالانهٔ مصوب مجلس تعیین می‌شود. هرگونه تخطی از این حدود، مشروعیت دولت‌مردان را زیر سؤال می‌برد و می‌تواند به عزل آن‌ها منجر شود.

نتیجه

تمایزات ذکرشده، از مهم‌ترین تفاوت‌های میان دولت اسلامی و دولت سکولار/دموکراتیک هستند. این تفاوت‌ها نشان می‌دهند که دولت اسلامی نوعی خاص و منحصربه‌فرد از انواع حکومت‌هاست که اساس آن بر حاکمیت خداوند و شریعت استوار است. در چنین دولتی، حکومت و حاکمان از سهمی از قداست و معنویت برخوردارند.

دولت اسلامی، به‌عنوان یک دولت اعتقادی، ساختار و سیمای خود را از عقیده و ایمان می‌گیرد. با این حال، اعتقادی بودن این دولت به معنای ایدئولوژیکی بودن آن نیست و تمایزهایی میان این دو وجود دارد که نیازمند بحث و تبیین جداگانه است.

ادامه دارد…

بخش قبلی