آداب تلاوت قرآن‌کریم (بخش سوم)

نویسنده: خالد یاغی­زهی

۱۴. تدبر و تفکر

شایسته است که قاری قرآن با تدبر و تأمل در معانی و مفاهیم عمیق قرآن، آیات را تلاوت نماید؛ زیرا تدبر و تفکر از بزرگ‌ترین و واجب‌ترین آداب قرائت قرآن کریم می‌باشد. بدون تفکر و تدبر در قرآن، نمی‌توان از آن بهره‌جست. خداوند نیز بر این ادب تشویق می‌کند و کسی را که تدبر نمی‌کند، مورد نکوهش قرار داده است. چنان که می‌فرماید: «أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبِ أَقْفَالُهَا»؛ ترجمه: «چرا در قرآن تدبر نمی‌کنند؟ آیا بر دل‌های‌شان قفل زده شده است؟»  و در آیه دیگری می‌فرماید: «كِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَيْكَ مُبارَكٌ لِيَدَّبَّرُوا آياتِهِ وَلِيَتَذَكَّرَ أُولُوا الْأَلْبابِ»؛ ترجمه: «کتابی مبارک را بر تو نازل کردیم، تا مردم در آیاتش اندیشه کنند و خردمندان از آن پند و عبرت گیرند.»

ترک کردن تفکر به نوعی ترک کردن برخی آیات خداوند است؛ زیرا هر قاری قرآن که بدون تفکر و تدبر تلاوت نماید، حقیقتاً قرآن را ترک کرده است. بنابراین، بر قاری قرآن لازم است که در تلاوتش تفکر و تدبر نماید و در کلام خدا ژرف‌نگری کند تا هدف خدا را در همه آیاتش درک نماید. رعایت این ادب فقط جهت استفاده کامل از قرآن کریم می‌باشد.

۱۵. درخواست و پناه جستن و امثال آن

 سؤال و پناه جستن به خدا از جمله آداب تلاوت قرآن کریم می‌باشد، چنان‌که پیامبر (صلی الله علیه وسلم) فرمودند: «إذا مر بآية خوف تعوّذ، وإذا مر بآية رحمة سأل، وإذا مر بآية فيها تنزيه الله سبح»؛ ترجمه: «هرگاه که به آیه‌ای می‌رسیدند که در آن ترس و بیم ذکر شده بود، به خدا پناه می‌بردند و زمانی که به آیه رحمت می‌رسیدند، درخواست می‌کردند و زمانی که به آیه‌ای می‌رسیدند که در آن از پاکی خدا سخن گفته شده بود، خدا را به پاکی یاد می‌کردند». این عمل قاری بیانگر تدبر، خشوع و برخوردش با قرآن می‌باشد و موجب زنده کردن آیات قرائت شده می‌گردد. پس توجه به این ادب نیز بر قاری قرآن لازم و ضروری است.

۱۶. تلاوت با زبان همراه با حضور قلب

تلاوت قرآن را با حضور قلب و توجه کامل و ادب نیکو و خالصانه و فروتنانه انجام دهیم. مثلاً در این هنگام، با کسی شوخی نکنیم، نخندیم، بگو و مگو نکنیم و به گونه‌ای قرآن را بخوانیم که گویی با خدا سخن می‌گوییم و خدا نیز با ما سخن می‌گوید. مولوی چه خوش سروده است:

لذا بر قاری قرآن لازم است تا ضمن تلاوت قلبی، قرآن را با زبانش نیز قرائت کند؛ چون که لازم است جوارح نیز به ذکر خدا مشغول شوند. تلاوت قرآن کریم بدون شک بهترین و بالاترین ذکر است؛ زیرا تلاوت قرآن کریم به وسیلهٔ زبان موجب نزدیکی بنده به خدا می‌گردد. واضح است که عبادتی که با زبان و حضور قلب باشد، فضیلت بیشتری نسبت به عبادتی که صرفاً با قلب باشد، دارد. عبادتی که در ادای آن جوارح زیادی مشغول باشند نزد خداوند محبوب و دوست‌داشتنی است و ثواب آن به مراتب بیشتر و بزرگ‌تر می‌باشد.

۱۷. تلاوت با صدای کشیده

در حدیثی در مورد تلاوت رسول اکرم (صلی الله علیه وسلم) آمده است که: «كان يمد صوته بالقرآن مدًا»؛ یعنی: «هنگام تلاوت قرآن صدای‌شان را می‌کشیدند». این ادب موجب تدبر و تفکر بیشتر در قرآن می‌شود و از عجله و سرعت در تلاوت می‌کاهد.

۱۸. عدم تکلف و تقعر در تلاوت

تکلف و تقعر در هنگام تلاوت باعث فساد تدبر و زیبایی تلاوت می‌گردد، طوری که انسان خود را در تلاوت به تکلف وا دارد و دو کناره‌ی دهانش را از آخر آن باز کند و در اجرای احکام قرائت به گمان خودش مبالغه نماید. این کار برای شنوندگان موجب فساد قرائت و سنگینی تلاوت می‌شود، در حالی که سنت این است که در تلاوت قرآن کریم تلاش نموده و به احکام آن پایبندی و استواری نشان دهد.

۱۹. قرآن در کمتر از سه روز ختم نشود

این مورد از جمله موضوعاتی است که پیامبر (صلی الله علیه وسلم) به آن ارشاد فرموده‌اند. این ادب به تدبر، تفکر، خشوع و حق تلاوت نیز نزدیک می‌باشد. پیامبر (صلی الله علیه وسلم) به حضرت عمر (رضی الله عنه) فرمودند: «اقرأ القرآن فی کل شهر… لا یفقه من یقرؤه فی أقل من ثلاث»؛ یعنی: «قرآن کریم را در هر ماه ختم کن… کسی که در کمتر از سه روز قرآن را ختم کند هیچ چیزی را نمی‌فهمد.» و همچنین «كان لا يقرأ القرآن فی أقل من ثلاث»؛ یعنی: «و پیامبر (ص) قرآن کریم را در کمتر از سه روز تلاوت نمی‌کردند.»

۲۰. مداومت در تلاوت قرآن‌کریم

این ادب نیز از آداب مهم تلاوت قرآن به شمار می‌رود و به منظور مداومت ارتباط با خدا و کلامش مهم پنداشته شده است. این کار باعث می‌شود قرآن سریع‌تر حفظ شود و از ذهن پراکنده نشود. رسول گرامی (صلی الله علیه وسلم) می‌فرمایند: «تعاهدوا القرآن، فوالذی نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِیَدِهِ لَهُو أَشَدُّ تَفَلُّتاً مِنَ الإبل فی عُقُلِها»؛ ترجمه: «بر این قرآن مواظبت کنید، پس سوگند به ذاتی که جان محمد در دست او است، قرآن از شتر در زانو بند آن سریع‌تر می‌گریزد.»

هدف از آن، زود فراموش‌شدن قرآن از ذهن و دل کسی است که پیوسته به تلاوت و مرور همیشگی قرآن نمی‌پردازد. بنا به قول رسول گرامی (صلی الله علیه وسلم)، غبطه خوردن به حال شخصی که پیوسته با قرآن است و آن را مرور می‌کند، جایز است. رسول گرامی (صلی الله علیه وسلم) می‌فرمایند: «لا حَسَد إلا فی اثْنَتَین: رَجُلٌ آتَاهُ الله مَالاً فَسلَّطهُ عَلی هَلَكَتِهِ فی الحق، ورَجُلٌ آتاه الله الحِكْمَةَ فَهُوَ یقْضِی بِهَا، وَیعَلَّمُهَا»؛ ترجمه: «غبطه‌ای نیست، مگر در دو چیز: مردی که خداوند به او مال و ثروتی داده و او را بر مصرف کردن آن در راه حق چیره ساخته است. و مردی که خداوند به او علمی داده و بدان حکم نموده و آن را تعلیم می‌دهد.» غبطه خوردن به معنی این است که انسان آرزو کند که کاش نعمتی را که به برادرش داده شده، به او هم داده می‌شد، البته بدون اینکه زوال نعمت را برای برادرش طلب کند.

ادامه دارد…

بخش قبلی