نویسنده: شکران احمدی
اصطلاح اهل سنت و جماعت در قرآن و سنت
بخش دیگری از احادیث بر اتباع از صحابه رضی‌الله‌عنهم تأکید دارند از آن جمله:
-
قال رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم: «فعليكم بسنتي وسنة الخلفاء الراشدين المهديين، تمسكوا بها وعضوا عليها بالنواجذ وإياكم ومحدثات الأمور.» ؛ ترجمه: «رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم فرمودند: «روش من و روش جانشینان راهرو و هدایت‌یافتۀ مرا لازم بگیرید و به آن چنگ زنید و آن روش را با دندان‌های‌تان محکم بگیرید و از روش‌ها و کارهای مبتدعانه بپرهیزید.»
-
قال رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم: «إن بنى‌إسرائيل تفرقت على ثنتين وسبعين ملة وتفترق أمتي على ثلاث وسبعين ملة كلهم في النار إلا ملة واحدة. قالوا: من هي يا رسول‌الله؟ قال: ما أنا عليه وأصحابی.» ؛ ترجمه: «رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم فرمودند: «بنی‌اسرائیل به هفتادودو گروه تقسیم شدند و امت من به هفتادوسه گروه تقسیم می‌شوند و همۀ‌شان به آتش می‌روند مگر یک گروه. پرسیدند: آن گروه چه کسانی هستند ای رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وسلم!؟ فرمودند: آنانی‌که روش من و یارانم را بر می‌گزینند.»
-
أن رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم قال: «إن الله لا يجمع أمتى أو قال أمة محمد صلی‌الله‌علیه‌وسلم على ضلالة، ويد الله مع الجماعة»؛ ترجمه: «رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم فرمودند: خداوند امت مرا بر گمراهی متفق نمی‌گرداند و یاری خداوند با جماعت است.»
وجه تسمیۀ «جماعت» از همین حدیث برگرفته شده است.
-
قال رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم: «أصحابي كالنجوم بأيهم اقتديتم اهتديتم»؛ ترجمه: «اصحاب من همانند ستارگان آسمان‌اند، به هر کدام که اقتدا کنید، رهیاب خواهید شد.»
حديث مذکور مورد نقد ائمۀ حدیث قرار گرفته است و برخی آن را ضعیف و برخی آن را حسن قرار داده‌اند. علامه محمد عبدالحی لكنوى رحمه‌الله در كتاب «تحفة الأخيار بإحياء سنة سید الابرار» همۀ این اقوال را مفصلاً مورد بررسی قرار داده است؛ اما حدیث دیگری با همین مضمون و با سند صحیح در کتاب «صحیح مسلم» روایت شده است که در بخشی از آن آمده است: «النجوم أمنة للسماء، فاذا ذهبت النجوم أتى السماء ما توعد وأنا أمنة لأصحابي، فاذا ذهبت، أتی أصحابي ما يوعدون وأصحابي أمنة لأمتي فإذا ذهب أصحابی أتی أمتي ما يوعدون»؛ ترجمه: «ستاره‌ها نشان دهندۀ امنیت آسمان‌اند، هرگاه ستاره‌ها محو شوند، آسمان به آنچه پیش‌گویی شده می‌رسد. وجود من امنیت است برای اصحاب من، پس هرگاه من از دنیا رخت بربندم، آنچه به یاران من وعده داده شده (پیش‌گویی شده)، متحقق می‌شود و اصحاب من امنیت‌اند برای امت من، هرگاه اصحاب من از دنیا بروند، آنچه برای امتم پیش‌گویی نموده‌ام، متحقق خواهد شد.»
در این حدیث رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم وجود اصحاب خویش را سبب امنیت و هدایت امت، بیان فرموده است و این امر در صورتی ممکن است که امت راه و روش آنان را پیروی نماید و آنان را اسوۀ خویش قرار دهد.
در بخش پیروی از جماعت صحابه، برخی این سؤال را مطرح می‌کنند که با توجه به این‌که برخی از صحابۀ پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم مرتکب گناه شده‌اند و کارهای ناشایست انجام داده‌اند، نمی‌توان آنان را الگو و مقتدا دانست.
در پاسخ به این شبهه و پرسش باید بگوییم که اهل سنت و جماعت با نظرداشت دو مسئله صحابۀ پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم را قابل تأسی می‌دانند:
-
اهل سنت و جماعت بر این باورند که هیچ‌یک از صحابۀ پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وسلم معصوم نیستند و در صورتی‌که یکی از اصحاب پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم مرتکب گناه شده باشد، کسی او را در ارتکاب گناه قابل تأسی نمی‌داند و اعتقاد دارند که بنابر فرمودۀ پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم: «لا طاعة لمخلوق في معصية الخالق»؛ ترجمه: «کسی حق ندارد از مخلوق پیروی کند، در صورتی‌که نافرمانی خالق انجام گیرد.»
با این وصف همۀ صحابۀ پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وسلم به شهادت آیات قرآن مورد عفو و بخشش خداوند قرار گرفته‌اند؛ ازاین‌رو، اهل سنت و جماعت همۀ صحابۀ پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم را بدون استثناء عادل می‌دانند.
-
در صورتی صحابۀ پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وسلم قابل تأسی هستند که در آن مورد حکم صریح قرآن و حدیث و کردار پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم وجود نداشته باشد و این‌گونه موارد بسیار اندک اند؛ لذا عمل و گفتار صحابۀ پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم در چنین موردی بر عقل و قیاس ارحجیت می‌یابد و از نظر اهل سنت و جماعت به عنوان دلیل مورد قبول است.
