چیستی و معیار تشخیص سنت و بدعت (بخش سوم)

نویسنده: شکران احمدی

جایگاه سنت در دین

سنت از آن جهت که مصدرش وحی است، در دین ما از جایگاه بلندوبالایی برخوردار است؛ چنانکه پیامبر اکرم ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} فرموده است: «ألا إني أوتیت القرآن ومثله معه، ألا یوشك رجل ینثني شبعانا علی أریکته یقول: علیکم بالقرآن فما وجدتم فیه من حلال فأحلوه وما وجدتم من حرام فحرموه.» ترجمه: «آگاه باشید که از خداوند جهانیان به من هم قرآن عطا شده و هم چیز دیگری که همانند آن است (یعنی سنت)، عنقریب انسان‌هایی پیدا خواهند شد و پا در عرصۀ وجود خواهند گذاشت که با شکمِ سیر از سر غرور و تکبر و نخوت و خودمحوری بر مسند حکمرانی خویش تکیه داده و می‌گویند: فقط به قرآن چنگ زنید و متمسک شوید. چیزی را که در آن حلال دیدید، حلال و آنچه را که حرام یافتید، حرام بدانید و به غیر آن اعتنایی نورزید [و منظورشان از این سخن انکار سنت و وحی خفی است].»

سلیمان ندوی هندی ^{رحمه‌الله} گفته است: «ما نیز مثل بسیاری از علمای محقق بر این باور هستیم که احکام صحیحی که در احادیث وجود دارد برگرفته و مستنبط از قرآن کریم است که شخص پیامبر اکرم ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} با تأیید الهی آن‌ها را از قرآن کریم استنباط کرده است. لذا پذیرفتن و عمل به آن‌ها برای ما واجب است، درصورتی‌که ثبوت آن‌ها از پیامبر اکرم ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} برای ما ثابت شود. این فهم و استنباط گاهی در قرآن کریم «تبیین» گفته شده و گاهی «إراءة» نامیده شده است: «وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ»؛ «پیغمبران را همراه با دلائل روشن و معجزات آشکار دالّ بر پیغمبری ایشان، و همراه با کتاب‌ها فرستاده‌ایم، و قرآن را بر تو نازل کرده‌ایم تا این‌که چیزی را برای مردم روشن‌سازی که برای آنان فرستاده شده است (که احکام و تعلیمات اسلامی است) و تا این‌که آنان (قرآن را مطالعه کنند و دربارۀ مطالب آن) بیندیشند.»

«إِنَّا أَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِتَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ بِمَا أَرَاكَ اللَّهُ»؛ «ما کتاب (قرآن را که مشتمل بر حق و بیانگر هر آن چیزی که حق است) به حق بر تو نازل کرده‌ایم تا (مشعل راه هدایت باشد و بدان) میان مردمان طبق آنچه خدا به تو نشان داده است داوری کنی.»

ابن‌قیم ^{رحمه‌الله} گفته است: «سنت پناهگاه مستحکم الهی است که هر کس در آن پناه برد، در امان قرار می‌گیرد… سنت حیات و نوری است که سعادت و هدایت و رستگاری بنده با آن گره خورده است؛ چنان‌که خداوند فرموده است: «أَوَمَنْ كَانَ مَيْتًا فَأَحْيَيْنَاهُ وَجَعَلْنَا لَهُ نُورًا يَمْشِي بِهِ فِي النَّاسِ كَمَنْ مَثَلُهُ فِي الظُّلُمَاتِ لَيْسَ بِخَارِجٍ مِنْهَا كَذَلِكَ زُيِّنَ لِلْكَافِرِينَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ.»؛ «آيا كسى‌كه مرده [دل] بود و زنده‌اش گردانيديم و براى او نورى پديد آورديم تا در پرتو آن در ميان مردم راه برود چون كسى است كه گويى گرفتار در تاريكی‌هاست و از آن بيرون‏ آمدنى نيست. این‌گونه براى كافران آنچه انجام می‌دادند زينت داده شده است.»

بخش قبلی | بخش بعدی