نویسنده: عبدالحمید نوروزی
جایگاه امام ابوحنیفه رحمه‌الله و تعریف علما از ایشان
امام ابوحنیفه رحمه‌الله نخستین پیشوا از پیشوایان چهارگانۀ امت اسلامی است. ایشان پیش از همۀ آنان متولد شد و پیش از همۀ آن‌ها فوت کرد.
امام ابوحنیفه رحمه‌الله مردی نیست که دارای شأن و منزلت پایینی باشد که تنها سبقت او در ولادت و وفات، بهانۀ آغاز سخن با وی باشد؛ بلکه ایشان از جهات متعدد، شخصیت عظیمی بودند. ایشان در تلاش‌های زندگی و دنیای خود موفق و پیروز بودند و در تحصیل علم و معرفت هم نبوغ سرشاری داشتند. ایشان دارای چنان اخلاق کریمانه‌ای بودند که او را سزاوار رفاقت و هم‌نشینی با پیشوایان برجستۀ صدر اسلام می‌ساخت و سرانجام، وی توانست در جامعه‌ای که در آن، عوامل و انگیزه‌‌های انصاف و کج‌اندیشی و بیداد به هم‌آمیخته بود، برای خویش مقام و منزلت و جایگاه شایسته و قابل‌ملاحظه‌ای پیدا کند. ایشان را بس که در آن هنگام لقب «امام اعظم» را به خود اختصاص داد؛ لقبی که هم‌چون خورشید، افق‌های جهان را درنوردید و ما وقتی این لقبِ باشکوه را در کنار این می‌گذاریم که ایشان «فقیه عراق» و «امام اهل رأی» بودند، درمی‌‌یابیم که چه چیزی باعث شد که عبدالله بن مبارک دربارۀ ایشان بگوید: «ابو حنیفة مخ العلم»؛ (ابوحنیفه مغز دانش است.) و ابن جریج بگوید: «إنَّه الفقیه»؛ (او یگانه فقیه است!)
جایگاه و منزلت امام صاحب در میان علما همانند خورشید در نصف‌النهار، واضح است و علمای زمانش تعریف ایشان را کرده و به برتری‌اش اعتراف نموده‌اند.
-
امام یحیی بن معین رحمه‌الله فرموده است: «امام ابوحنیفه رحمه‌الله ثقه بود، از آنچه حفظ داشت، حدیث بیان می‌کرد و از آنچه حفظ نداشت بیان نمی‌کرد.»
-
حضرت علی بن عاصم رحمه‌الله میگوید: «اگر علم امام ابوحنیفه رحمه‌الله با علم اهل زمانش وزن شود، علم امام صاحب بر علم آن‌ها غالب می‌شود!»
-
امام شافعی رحمه‌الله دربارۀ ایشان میگوید: «مردم در فقه محتاج ابوحنیفه و عیال اویند.» هم‌چنین می‌‌‌فرماید: «هرکس می‌‌خواهد فقه را فراگیرد، ملازم ابوحنیفه رحمه‌الله و یاران او شود.»
-
عبدالله بن مبارک میگوید: «اگر اخبار و آثار شناخته‌شده‌اند و نیاز به رأی و نظر پیدا شده است، باید دانست که رأی، رأی امام مالک و سفیان ثوری و ابوحنیفه رحمهم‌الله است و رأی ابوحنیفه رحمه‌الله از همۀ آنان نیکوتر است؛ او از نظر هوش، دقیق‌ترین و در فقه ژرف‌اندیش‌ترین آنان است و در میان این سه نفر، فقیه‌ترین است.»
-
سفیان بن عیینه رحمه‌الله گفته است: «گمان نمی‌‌کردم که دو چیز از پل کوفه تجاوز نماید، درحالی‌که به همۀ آفاق رسیدند، قرائت حمزه و رأی و نظر امام ابوحنیفه رحمه‌الله.»
-
معمر بن راشد رحمه‌الله گفته است: «من کسی را نمی‌‌شناسم و سراغ ندارم که بتواند عالمانه‌تر و زیباتر از امام ابوحنیفه رحمه‌الله در فقه سخن بگوید و یا بتواند با سعۀ صدر به نیکویی قیاس کند و یا اینکه راه نجات را برای انسانی شرح دهد.»
از جمله چیزهایی که بر احترام و بزرگداشت بزرگان سلف برای ابوحنیفه رحمه‌الله دلالت دارد، این است که وقتی برادر سفیان ثوری وفات یافت، مردمان زیادی برای تعزیت نزد سفیان آمده بودند و ابوحنیفه رحمه‌الله نیز در میان آنان بود که سفیان جلوی پای او برخاست و او را گرامی داشت و در جای خویش نشاند و خود در پیش روی او نشست. وقتی مردم متفرق شدند، یاران سفیان به وی گفتند: «ما دیدیم که با این مرد رفتار شگفت‌انگیزی داشتی!» سفیان گفت: «این شخص مردی است که در علم جایگاهی دارد. اگر به خاطر علمش برنخیزم، باید به خاطر سنش برخیزم و اگر به خاطر سنش برنخیزم، باید به خاطر فقه او برخیزم و اگر به خاطر فقهش برنخیزم، باید به خاطر ورع و تقوایش برخیزم.»
ادامه دارد…
