نویسنده: محمد عثمان محمدی
اقسام خواستگاری
خواستگاری به دو قسم است:
-
اظهار میل و رغبت به الفاظ صریح؛ مثلاً مرد بگوید که من با فلان زن اراده ازدواج دارم.
-
اظهار میل و رغبت به الفاظ غیر صریح؛ مثلاً برای زن گفته شود “تو قابل ازدواج هستی”.
راه‌‌های شرعی دیدار مرد و زن در هنگام خواستگاری:
دین اسلام همانطوری که جهت حفظ کرامت و شخصیت زن و مرد، خواستگاری را به عنوان یکی از مقدمات ازدواج مشروع قرار داده است؛ بخاطر حصول اطمینان طرفین از عقد و ابراز تمایل و علاقه بیشتر، معرفی و شناسایی زن و مرد با یکدیگر را نیز اجازه داده است. شریعت اسلام به خواستگار اجازه داده که وقتی تصمیم به ازدواج با زنی را می‌گیرد قبل از عقد، او را ببیند و از اوصاف ظاهری و باطنی او باخبر شود. همچنانکه به زن هم اجازه داده شده تا قبل از اجرای عقد زناشویی همسر آینده‌اش را ببیند. چرا که انتخاب از روی آگاهی و شناخت، زندگی زناشویی را گواراتر، سعادتمندتر و بادوامتر خواهد نمود. شناسایی زن و مرد با یکدیگر از دو طریق مجاز است:
-
رویت مستقیم:
اصل پذیرفته شده شرعی این است که نظر کردن زن به سوی مرد و نظر کردن مرد به سوی زن از روی شهوت جواز ندارد، اما نظر به اینکه اقدام به ازدواج بدون حصول قناعت کامل، در بسیاری از حالات سبب طلاق و بدبختی زن و شوهر می‌گردد، لذا بخاطر جلوگیری از همچو پیامدهای منفی دین مقدس اسلام برای طرفین اجازه داده است تا قبل از ازدواج، یکدیگر را از نزدیک ببینند و از حاصل شدن قناعت کامل اقدام به ازدواج نمایند. پس راه اول معرفی شدن زن و مرد با یکدیگر و حصول قناعت کامل، همانا رویت مستقیم است که احادیث زیر بر جواز آن دلالت میکنند:
بخاری و مسلم روایت میکنند که زنی نزد پیامبر صلی الله علیه وسلم آمد و گفت:
«یا رَسولَ اللَّهِ، جِئْتُ لأهَبَ لكَ نَفْسِی،»
ترجمه: ای رسول خدا من آمده‌ام تا خود را برای تو ببخشم. راوی حدیث می‌گوید:
«فَنَظَرَ إلَیهَا رَسولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ علیه وسلَّمَ فَصَعَّدَ النَّظَرَ إلَیهَا وصَوَّبَهُ، ثُمَّ طَأْطَأَ رَأْسَهُ، فَلَمَّا رَأَتِ المَرْأَةُ أنَّه لَمْ یقْضِ فِیهَا شیئًا جَلَسَتْ، فَقَامَ رَجُلٌ مِن أصْحَابِهِ، فَقالَ: أی رَسولَ اللَّهِ، إنْ لَمْ تَكُنْ لكَ بهَا حَاجَةٌ فَزَوِّجْنِیهَا» صحیح بخاری5126
ترجمه: رسول الله صلی الله علیه وسلم سرش را بلند کرد و سرتاپایش را خوب نگاه کرد. سپس سرش را پایین انداخت. وقتی زن متوجه شد که پیامبر صلی الله علیه وسلم به او نیاز ندارد، نشست. در این هنگام مردی از صحابه ایستاد و گفت: ای رسول خدا! اگر شما نیازی به این زن نداشته باشید، او را به نکاح من درآورید.
از ابوهریره رضی الله عنه روایت است که: «كنتُ عندَ النَّبی فأتاه رجلٌ فأخبره أنَّه تزوَّجَ امرأةً من الأنصارِ فقال رسولُ اللهِ أنظَرتَ إلیها ؟ قال : لا قال : فاذهَبْ فانظُر إلیها فإنَّ فی أعینِ الأنصارِ شیئًا» صحیح مسلم 1424
ترجمه: ابوهریره رضی الله عنه می‌گوید: من نزد پیامبر صلی الله علیه وسلم حضور داشتم، مردی نزدش آمد و خبر داد که با زنی از انصار ازدواج نموده است. پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: او را دیده‌ای؟ گفت: نخیر. پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: برو او را ببین چون چشم‌های انصار معیوب (یا کوچک) هستند.
«عنِ المغیرةِ بنِ شعبةَ أنه خطب امرأةً فقال النبی صلَّى اللهُ علیهِ وسلَّمَ انظُرْ إلیها فإنه أحرى أن یؤدَمَ بینكما» سنن ترمذی ۱۰۸۷
ترجمه: از مغیره بن شعبه روایت است که او زنی را خواستگاری کرد، رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمودند: به او نگاه کن، زیرا نگاه کردن به او زمینه موافقت و سازگاری را در بین شما فراهم می‌کند.
از محمد بن مسلمه روایت شده که می‌گوید از پیامبر صلی الله علیه وسلم شنیدم که گفت: «إذا ألقى الله عز وجل فی قلب امرئ خطبة لامرأة فلا بأس أن ینظر إلیها» مسند امام احمد بن حنبل (3/493)
ترجمه: هر گاه الله جل جلاله خواستگاری زنی را به دل مردی القا کند، هیچ مانعی برای دیدن زن وجود ندارد.
-
رویت غیر مستقیم:
با توجه به اینکه منظور از رویت مستقیم کسب اطلاعات و معرفت بیشتر است؛ لذا اگر به علت عدم موافقه والدین و خانواده دختر، رویت به صورت مستقیم ممکن نبود، خواستگار میتواند اطلاعات خود را از طریق خانم مورد اطمینانی به دست بیاورد و آن خانم با دقت به او نگاه کند و پس از اطلاع از صفات و ویژگی‌های او مرد را صادقانه و بدون کاستی و فزونی در جریان قرار دهد.
به همین ترتیب، زن هم میتواند مرد مطمئنی را برای کسب معلومات از ظاهر، اخلاق و رفتار مرد خواستگار مأمور کند، زیرا شریک زندگی آنها نیز باید شخص مورد نظر آنان باشد.
آداب دیدار زن و مرد در هنگام خواستگاری:
رویت مخطوبه (زنی که از او درخواست ازدواج شده است) که جواز آن در احادیث فوق بیان گردید، مطلق نبوده و مقید به برخی حدود و آداب است که رعایت آنها در هنگام رویت ضروری میباشد:
-
خواستگار باید عزم جدی و صادقانه بر ازدواج گرفته باشد و قصدش از نگاه کردن فقط تصمیم بر ازدواج باشد؛ در غیر این صورت نگاه کردن به قصد لذت بردن جایز نیست.
-
موضع و حدودی که مباح است به هنگام خواستگاری نگاه شود، صورت و دو دست زن میباشد. چون مظهر محاسن و زیبایی‌های ظاهری زن در صورت متجلّی شده و کفین هم در حالت عادی، ظاهر هستند لذا خواستگار مجاز نیست جز دست و صورت زن، اعضای دیگرش را نگاه کند. آنچه مؤید این قول است که مراد از نگاه کردن، نگاه کردن به صورت است؛ این فرمایش حضرت رسول خدا به مردی از انصار است که فرمودند: «برو او را نگاه کن چون در چشمان انصار مختصر عیوبی است که بعد از نگاه کردن برایتان معلوم می‌شود». این جمله برای ما مشخص می‌کند منظور از نگاه کردن، صورت میباشد. دلیل دیگری که این نظر را تقویت می‌کند، سخن رسول خدا صلی الله علیه وسلم به امسلیم است، وقتی که او را پیش زنی فرستاد به امسلیم سفارش کرد: «به ساق پاهایش نگاه کن و دهان و گردن و زیربغل او را بو کن» پس اگر نگاه دیگر اعضاء زن جائز می‌بود، خود رسول خدا این کار را انجام می‌داد در حالی که آن حضرت امسلیم را فرستاد تا اعضای دیگرش را ببیند.
-
در صورت نیاز و ضرورت جایز است خواستگار چندین بار زنی را که خواستگاری کرده است نگاه کند تا شکل و قیافه‌اش بطور کامل در ذهنش مجسم شود. دلیل ما برای جواز تکرار نگاه، لفظ «اُنظر الیها» یعنی «نگاهش کن» میباشد که در حدیث به طور امر مطلق بیان شده و هیچ قیدی آن را مقید و محدود و منحصر نکرده و پیامبر صلی الله علیه وسلم نفرموده یکبار یا دوبار نگاهش کن، بلکه فرموده نگاهش کن.
-
خواستگار میتواند با زنی که از وی خواستگاری کرده است، صحبت و گفتگو کند و در مجلس خواستگاری و یا هنگام دیدنش با وی صحبت نماید زیرا جمهور فقها، اتفاق نظر دارند که صدای زن عورت نیست زیرا پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم با زنان سخن میگفت و سخنانشان را نیز می‌شنید، همچنین اصحاب گرانقدر ایشان بعد از رحلت حضرت رسول الله در مورد احادیث و احکام شرعی پرسوجو میکردند و همسران پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم از پشت پرده به سؤالهایشان پاسخ می‌دادند.
-
جایز نیست، خواستگار با زنی که از وی خواستگاری کرده است، مصافحه کند و با هم دست دهند، زیرا هنوز عقد شرعی، منعقد نشده و پسر و دختر نسبت به هم نامحرم هستند و شریعت اسلام دست دادن مرد بیگانه با زنها را تحریم نموده است. بخاری از عایشه رضی الله عنها روایت کرده که فرمودند: «پیامبر صلی الله علیه وسلم هنگام بیعت گرفتن از زنان، دست هیچ زنی را لمس نکرد و بیعتشان با خانمها فقط کلامی بود«.
-
جایز نیست که خواستگار و زنی که از وی خواستگاری کرده است، در فاصله خواستگاری تا اجرای صیغه عقد، در یک مکان تنها با هم، خلوت کنند مگر اینکه همراهشان یکی از محارم خانواده دختر باشند. زیرا خلوت کردن با زن بیگانه و تنها بودن با او در یک مکان، از نظر اسلام حرام است. بخاری و مسلم از پیامبر صلی الله علیه وسلم روایت کرده‌اند که ایشان میفرمایند: «کسی که به خدا و روز قیامت ایمان دارد، به هیچوجه نباید با زنی که محرمش نیست خلوت کند چون در چنین حالی شیطان سومین نفر آنان است و زن نیز بدون محرم حق سفر کردن، ندارد مگر اینکه محرمی همراهش باشد».
-
مردی که تصمیم ازدواج با زنی را دارد، میتواند بدون اطلاع آن زن و خانواده‌اش او را ببیند یعنی اجازه و موافقت زن برای دیدن لازم نیست. پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم می‌فرماید: «هرگاه شخصی اراده خواستگاری از زنی نمود، میتواند او را ببیند و نگاهش کند، گرچه آن زن اطلاعی نداشته باشد». جابربن عبداالله در مورد زنش می‌گوید: «در پشت دیوار خود را پنهان می‌کردم تا او را ببینم».
این بود مهمترین آدابی که شریعت اسلامی برای کسی که اراده خواستگاری دارد وضع کرده است، کسی که از این حدود تجاوز کند و شیوه و رسم خلاف آن را در پیش بگیرد، حد و مرز شریعت را رعایت نکند، با این اعمالش با شریعت مخالفت ورزیده و بدین سبب مرتکب گناه و عصیان شده است.
ادامه دارد…
