سیری در شناخت آیین زرتشت (بخش ششم)

نویسنده: دکتر فضل احمد احمدی

6- نیایش‌های زرتشتی

نیایش و آنچه به آن دعا می‌گوییم، یکی از اساسی‌ترین ارکان هر دین است. مسلمانان به روش‌های مختلف و ادعیه‌ی متفاوتی دارند که در زمان و مکان‌های متفاوت به ذکر آن می‌پردازند. این دعاها در میان زرتشتیان نیز معمول است. هم‌اکنون تنها در هندوستان حدود یک‌صدهزار زرتشتی در اطراف «بمبئی» و سایر نقاط هندوستان زندگی می‌کنند که صبح‌گاه، در هنگام برخاستن کلماتی که به‌گونه‌ی نماز و دعایی بر زبان‌شان جاری می‌شود چنین است:«پیروز باد اهورمزدا، نابود باد اهریمن».

با این حال، در آیین زرتشت نیایش‌های متعدد و مشخصی وجود دارد که هر کدام از آن‌ها نیازمند شرح و توضیح جداگانه‌ای است؛ اما در این نوشتار به گونه‌ی بسیار مختصر به تعدادی از این نیایش‌ها اشاره می‌شود.

نیایش مادر زندگی: نخستین نیایش مورد نظر زرتشتیان، نیایش مادر زندگی است. آنچه از این نیایش مستفاد می‌گردد، خاک است. براساس این اندیشه، مبنای همه‌ی تجلیات زندگی بر روی این سیاره، زمین خوب و یا خاک حاصل‌خیز و زراعتی است؛ یعنی این زمین است که همه چیز را تغذیه می‌کند.

نیایش آب زندگی: براساس اوستا، نیایش آب زندگی همسان نیایش مادر زندگی است؛ یعنی مطابق با آنچه از سروده‌های اوستا درباره‌ی نیایش آب زندگی بر می‌آید، جلوه‌های گوناگون گردش آب در طبیعت توصیف شده است و این‌چنین جریانی در مقیاسی کوچک‌تر، به گونه‌ی گردش خود در ساختمان همه‌ی موجودات زنده وجود دارد.

نیایش پدر زندگی: در نیایش پدر زندگی، نیروی خورشید مدنظر است؛ چنان‌که زرتشت بیان کرده: «همان‌گونه که خاک و آب در ریشه و بنیاد همه‌ی جلوه‌ها و تظاهرات زندگی نقش سازنده دارد، نیروی سومی نیز در این سازندگی مؤثر است و آن خورشید یا انرژی خورشیدی است، یعنی انرژی و نیرویی که بدون آن زندگی در این سیاره ممکن نخواهد بود.»

نیایش نفس زندگی: منظور از نیایش نفس زندگی، هوا یا به عبارت دقیق‌تر، در ارتباط با «جو» است. از دیدگاه زرتشت، «جو» عهده‌دار همه‌ی ارزش‌های حیاتی است که زندگی را آفریده و نگهداری و تضمین می‌کند. سعدی از این گفته‌ی اوستا: «جایی که نفس هست زندگی هست، جایی که زندگی هست نفس هست. نفس کشیدن عین حیات است»، الهام گرفته می‌گوید:«هر نفسی که فرو می‌رود ممد حیات است و چون بر می آید مفرّح ذات».

نیایش آتش زندگی: یکی از مهم‌ترین نیایش‌های دیگر اوستایی، نیایش زندگی است. این عنوان در زبان اوستا دقیقاً همان معنی را داراست که ما از واژه‌ی مرکب نیروی زیست درک می‌کنیم. این نیایش که با تفسیرها و استنباط‌های گوناگون روبرو شده، از واقعیت منحرف تعبیر شده است؛ چنان‌که بسیاری به این نظرند که زرتشتیان آتش‌پرست هستند؛ درحالی‌که چنین نیست. فقط یک اشاره‌ی مهم در اوستا موجود است. این بیان آن است که پیروان دین هر روز باید «آتش زندگی» را با خالص‌ترین عناصر روشن و فروزان نگاه دارند. هرگاه می‌خواهند شعله‌ای بیفروزند، باید از چوب‌های خشک و خوش‌بو که بی‌دود می‌سوزند، استفاده کنند.

نیایش برادر درخت: این نیایش یکی از جالب‌ترین نیایش‌های اوستا است. براساس گفته‌های زرتشت، انسان‌ها و درخت‌ها به مثابه‌ی برادران هستند و بدون یاری و تعاون یکدیگر، توانایی زندگی کردن درست را ندارد. در اوستا به موجب آموزش‌ها و نقطه نظرها، «درخت خود قانون است»، به این مفهوم که زندگی یک درخت در هم‌آهنگی کامل با نیروها و قوانین طبیعت است.

نیایش دارنده‌ی زندگی: یکی دیگر از نیایش‌های که در اوستا از اهمیت بالای برخوردار است، نیایش «دارنده‌ی زندگی» است. براساس اندیشه‌های زرتشت، آدمی نماینده‌ی خداوند بر روی زمین است که کار آفرینش و سازندگی را همچنان ادامه می‌دهد. پیش از پیدایش انسان تکامل سیاره‌ی ما حاصل فعل و انفعال تمام نیروهای کیهانی بود.

نیایش نور زندگی: نیایش دیگری که در اوستا مطرح است، نیایش انسانیت است. یا آن‌طوری‌که در متن اوستا آمده است، نیایش نور زندگی. براساس آنچه زرتشت بیان می‌کند: زندگی ما نه تنها به وسیله‌ی آن‌چه ما می‌اندیشیم، می‌گوییم یا انجام می‌دهیم معلوم می‌شود؛ بلکه هم‌چنین و در درجه‌ی بالاتری به وسیله‌ی اندیشه‌ها، گفتارها، کردارها، تجارب، اختراعات و دستاوردهای طولانی نیاکان‌مان که نماینده‌ی کل تمام نسل‌هایی است که ما به دنبال‌شان آمده‌ایم شکل می‌گیرد و تعیین می‌شود.

نیایش زندگی جاودان: آخرین نیایشی که در اوستا مطرح است، نیایش زندگی جاودان است. بنابر گفته‌های زرتشت: «زندگی، امتیاز منحصر به فرد این سیاره نیست.» زرتشت می‌آموزد که زندگی یک نوع انرژی کیهانی است و هرجا که شرایط مناسب زیست وجود داشته باشد، پدیدار خواهد شد و شکل خواهد یافت.

ادامه دارد…

بخش قبلی