مسلمان با شخصیت (بخش سوم)

نویسنده: مهرالله عزیزی

عوامل ترقی و حفظ شخصیت و وقار

(بخش سوم)

شخصیت انسان نمایانگر جایگاه، انسانیت و اسلام او است؛ از این‌رو، لازم است تا هر فرد بکوشد شخصیت و حیثیت‌اش را حفط نماید. برای حفظ آن اسباب عمده و نیکویی وجود دارد که ذیلاً بیان می‌کنیم:

۱. یگانه چیزی‌که سبب می‌شود تا شخصیت انسان نیکو و زیبا نمایان شود و همیشه میان مردم فرد جذاب و دل‌انگیز شمار شود، او عبارت از اخلاق نیکو است. شخصیت و وقار با سکوت زیاد، عدم مزاح و شوخی، تشدد در گفتار و با اسراف در ترش‌رویی ایجاد و خَلق نمی‌‌گردد؛ بلکه وقار و شخصیت با اخلاق نیکو حفظ می‌شود و ترقی می‌کند.

پیامبر گرامی ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} با زنان خویش مسابقه می‌دادند، با مردان پیر مزاح می‌نمودند و برای اطفال سلام می‌دادند و همیشه تبسم بر لب داشتند، حتی بعضی اوقات به سبب خنده، دندان نواجذ ایشان معلوم می‌شد، با آن هم پیامبر ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} باشخصیت و بااخلاق‌ترین فرد روی زمین بود.

اخلاق در زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها نتایج و نقش بسزایی دارد، اگر اخلاق انسان خوب باشد، زندگی خوب و آرامی را سپری می‌کند و میان مردم به عنوان فرد با شخصیت و گرامی شناخته شده و همۀ مردم به دید محبت و مهربانی به او نظر می‌نمایند. اگر اخلاق انسان بد و زشت باشد، خودش نیز از زندگی بهرۀ خوبی نمی‌برد و همیشه از صفای زندگی رنج برده و از نعمت‌ها و رحمت‌های پروردگار نیز محروم می‌شود؛ چنان‌که عبدالله بن عمر ^{رضی‌الله‌عنه} می‌گوید: پیامبر ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} در ذات و در رفتارش فحش‌گو و بداخلاق نبود و می‌فرمود: «إِنَّ مِنْ خِيَارِكُمْ أَحْسَنَكُمْ أَخْلَاقًا» (بهترین شما کسی است که دارای بهترین اخلاق باشد.) بناءً اخلاق نیکو یکی از عوامل اساسی ایجاد شخصیت سالم و عزت‌نفس بر وجود آدمی است. هر کسی‌که اخلاق ندارد به‌دور از شخصیت سالم است و به نفس خود عزت را نه، بلکه ذلت را کمایی می‌کند.

۲. دومین سبب عمده‌ای که در حفظ و ساختار شخصیت مسلمان نقش برازنده دارد، عبارت از حیاء است. حَیاء از صفات نیک و فضایل اخلاقی است که به معنای شرم‌ کردن از ارتکاب زشتی‌ها می‌آید. حیاء حالتی نفسانی است که موجب متانت و وقار و خودداری از انجام رفتار ناپسند و همچنان سبب حفظ و ساختار شخصیت انسان می‌گردد.

حیاء جزو ایمان است؛ چنان‌چه پیامبر ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم}  فرمود: «الإیمان بضع وستون شعبة، والحیاء شعبة من الإیمان» (ایمان هفتاد و چند شاخه است، و حیاء شاخه‌ای از ایمان است.» بلکه حیاء و ایمان دو همنشین و دوستی هستند که از هم جدا نمی‌شوند. رسول خدا ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} می‌فرماید: «الحیاء والإیمان قُرَنَاء جمیعًا، فإذا رُفِعَ أحدهما رُفِعَ الآخر» (حیاء و ایمان دو همنشینند که با کنار رفتن یکی دیگری نیز می رود.)

۳. دوری از گناه از جمله عوامل مهم سازندۀ شخصیت فرد است. آدمی باید در صدد به‌دست آوردن عواملی برآید که بنیان‌گذار ارزش‌های معنوی می‌شود و شخصیت را تکامل می‌بخشد. ترک گناه از بزرگ‌ترین این عوامل است که سازندۀ شخصیت حقیقی هر فرد بوده و سبب ثبات، وقار و حیثیت‌اش می‌شود.

چنان‌که می‌گویند: گناه، هر چند پنهانی، پیکرۀ بلند شخصیت را از درون می‌شکند؛ اگر چه در بیرون، مردم آن را سالم می‌پندارند و نیز در روایات وارد شده است: «کسی‌که برای خود، شخصیتی قائل نیست و خویشتن را حقیر و پست می‌کند، از او امید نیکی نکنید و چنین کس، از ارتکاب پلیدی‌ها باکی ندارد.»

4. تواضع و فروتنی وصف بارز یک مسلمان با شخصیت است که این پدیده به عزت نفس می‌افزاید و باعث بالا رفتن مقام و مرتبه‌اش می‌گردد. تواضع و فروتنی یک صفت خوب و نیکویی است که باعث قرب پروردگار می‌گردد. کسی‌که به این صفت تمسک جوید، به رحمت ونظر خاص پروردگار نایل شده و از مرض کبر و غرور و… بدور خواهد شد.

پیامبر ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} می‌فرماید: «کسی‌که به خاطر الله تواضع و فروتنی کند، پروردگار مقام و مرتبۀ او را بالا می‌برد.» لذا از این گفتار پیامبرمان ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} دانسته می‌شود که تواضع وسیلۀ خوبی برای ترقی مقام، عزت و شخصیت فرد مسلمان است.

حضرت فضیل عیاض ^{رحمه‌الله} می‌گوید: «هر کس خود را قیمتی بداند او از تواضع نصیبی ندارد. حق تعالی به کوه‌ها وحی کرد که من بر یکی از شما با پیغمبران سخن خواهم گفت، همۀ کوه‌ها تکبر کردند مگر طور سینا که سر فرود آورد؛ یقیناً کرامت کلام حق نصیبش شد.»

بایزید بسطامی فرمود:

از درهای مختلفی چون جهاد، نماز، روزه، زکات و سایر کارهای نیک به سوی حق وارد شدم، در آن درها ازدحام کثیری را دریافتم و برای خود مکانی برای قدم گذاشتن نیافتم تا بتوانم به سوی حق تقرب جویم، پس به حیرت ماندم و ندانستم که با چه چیزی به سوی او تقرّب جویم.

پروردگارم را خواندم و گفتم: الهی با چه چیزی به سوی تو تقرب جویم و قریب شوم؟

گفت: با چیزی که مرا نیست.

گفتم: چه چیزی ترا نیست؟

گفت: تواضع و شکستگی و افتقار.

بایزید گفت: از دروازۀ تواضع و شکستگی و افتقار به سوی حق وارد شدم، پس آنجا کسی را نیافتم مگر اندکی از مردم را.

از توضیحات بالا فهمیده می‌شود که انسان یک موجود زیبا و با تقویم زیبا آفریده شده است؛ بناءً باید همیشه در صدد به‌دست آوردن عواملی برآید که بنیان‌گذار ارزش‌های معنوی می‌شود و شخصیت را تکامل می‌بخشد؛ چون شخصیت هر فرد چیزی‌ است که از همه چیز برایش مهم می‌باشد؛ اگر کمی خدشه‌دار شود، علاج و ترمیم‌اش خیلی سخت و زمان‌گیر خواهد شد.

بخش قبلی | بخش بعدی