نویسنده: ابوعائشه
دیدگاه اهل سنت و جماعت در مورد صفات
نظر اهل سنت و جماعت دربارۀ صفات الله تعالی به‌طور عموم این است که اهل سنت و جماعت تمام صفات را برای الله متعال ثابت نموده و آن را بر ظاهرش اجرا میکنند؛ زیرا خود الله متعال و یا رسول‌الله صلیاللهعلیهوسلم این صفات و نامها را برای الله تعالی بیان نمودهاند. آیات متعددی وجود دارند که خداوند متعال خود را در آن به صفات وصف نموده است، البته یک نکته را باید توجه داشت که اهل سنت و جماعت صفات را ثابت میسازند ولی کیفیت آن را ذکر نمیکنند؛ زیرا تمام سلف صالحین این امت و ائمۀ بزرگ اجماع دارند که الله تعالی حقیقتاً به این صفات متصف میشود.
ابن عبدالبر رحمه‌الله میفرماید: «اهل سنت و جماعت بر اقرار به تمام صفت‌هایی که در قرآن و سنت وارد شده است، هم‌چنان ایمان به آن و حمل بر حقیقت آن، اتفاق دارند، البته برای هیچ‌کدام کیفیتی ذکر نمیکنند.»
ابن تیمیه رحمه‌الله دراین‌باره چنین میفرماید: «مذهب سلف رضی‌الله‌عنهم این است که همۀ صفات را برای خدا ثابت نموده و آنها را بر ظاهر آن اجرا میکنند و کیفیت را از آن نفی میکنند؛ زیرا کلام در صفات، فرع کلام در ذات است و اثبات ذات، اثبات وجود است نه اثبات کیفیت و هم‌چنان اثبات صفات. این اعتقاد و باور سلف است.»
مذهب سلف صالح در این مسئله، ایمان به‌تمامی اسماء و صفات خداوند متعال است که در قرآن و سنت آمده است بدون این‌که کمی و زیادتی در آن صورت گیرد و بدون آن‌که آنها را تأویل نموده و به‌گونه‌ای که مخالف ظاهرشان باشد. پیشینیان صالح و ائمۀ عصر صحابه و تابعین همه به آنچه راجع به ذات و صفات خداوند متعال در قرآن و سنت آمده، به‌طور مطلق تسلیم بودند و حتی در یک مسئله از مسائل اسماء و صفات و افعال خداوند متعال اختلاف و نزاع نداشتند، بلکه هدف‌شان آنچه را که در این خصوص در قرآن و سنت آمده، اثبات می‌کردند. سخن تمامی ایشان از اول تا آخر یکی بود و آیات و احادیث وارده در این باب را تأویل نمی‌کردند و آنها را از جایگاه خود تغییر نمی‌دادند.
توحید اسماء و صفات این است که بنده برای خداوند متعال، اسماء و صفات را ثابت بسازد؛ پس ثابت کند که خداوند متعال، سمیع (شنوا)، بصیر (بینا)، علیم (دانا)، قدیر (توانا)، است و بداند که سایر اسماء و صفات الله متعال و اسماء علم‌های محض نیستند، بلکه این‌ها عبارت از اسمایی هستند که بر صفات دلالت میکنند؛ پس رحمن بر رحمت دلالت می‌کند و علیم بر علم دلالت دارد و حکیم بر حکمت.
تمام اهل سنت و جماعت اتفاق دارند که الله متعال حقیقتاً و بدون تأویل و کیفیت به صفت سمع و بصر متصف است. وقتی از امام احمد بن حنبل رحمه‌الله دراین‌باره پرسیده شد که منظورت از سخنی که گفتی، الله متعال «سمیع و بصیر» است، چه است؟ فرمود: منظور من همان چیزی است که خود الله متعال اراده نموده است و آن همان‌گونه است که خداوند متعال خود را بدان متصف نمودهاست و من بر این چیزی نمی‌افزایم.
اعتقادات اهل سنت و جماعت را در مسئلۀ اسماء الله متعال و صفاتش می‌توان چنین خلاصه نمود:
آنان به آیات قرآن و احادیث صحیح روایت‌شده از پیامبر صلیاللهعلیهوسلم، مثبت باشند و یا منفی، ایمان و باور دارند، به همین‌خاطر:
-
خداوند متعال را به نام‌هایی که او تعالی برای خودش استفاده کرده و یا به‌وسیلۀ رسول‌الله صلیاللهعلیهوسلم بیان‌شده‌اند، مسمی میکنند. نه بر آن چیزی می‌افزایند و نه از آن کم میکنند؛
-
آنان برای خداوند متعال، صفاتی را که او تعالی خودش را در کتاب مبارکش بدان متصف کرده و یا توسط رسول‌الله صلیاللهعلیهوسلم بیان گردیده، بدون تحریف و تعطیل و بغیر از تکییف (بیان کیفیت آن) و تمثیل، ثابت می‌دانند؛
-
و تمام صفاتی را که خداوند متعال، آن را در کتابش از خود نفی کرده و یا به زبان رسول‌الله صلیاللهعلیهوسلم بیان شده و با اعتقاد به این‌که خداوند متعال به کمال ضد این صفت منفی متصف است، از او تعالی منتفی میکنند.
