نویسنده: عبدالحی «لیان»
-
مفهوم شناسی
اهمیت بحث مفهوم شناسی در پژوهش، آنگاه بیشتر نمایان می‌شود که برخی از واژه‌ها و اصطلاح‌های علمی در میدان کاربرد، مبهم و یا از مفاهیم گوناگون و نزدیک به‌هم برخوردار باشند. افزون بر این؛ در بررسی‌ها، مشخص کردن قلمرو کاربرد هر اصطلاح علمی از موارد کلیدی پژوهش به‌شمار می‌آید و روشن شدن میزان تتبع، پیگیری و احاطۀ پژوهشگر بر مسئله نیز با تبیین همین اصطلاح‌های به‌کار برده شده در پژوهش گره خورده است.
1.2. سِرّ
واژۀ «سِرّ»، که از واژگان کلیدی این تحقیق به شمار می‌رود؛ می‌طلبد تا از لحاظ لغوی و اصطلاحی و نیز معنای مورد نظر از آن در این پژوهش، به واکاوی گرفته شود.
الف) در لغت
واژۀ «سِر» عربی است و لغت‌شناسان آن را به معنای پنهان کردن چیزی یا پنهان کردن اراده در دل، گفته‌اند. وجمع آن نیز «أسرار» آمده است.
ب) در اصطلاح
ظاهراً کتاب‌های فقهی به علت روشن بودن معنای این واژه و یا عدم تباین معنای اصطلاحی از معنای لغوی آن، همان معنای لغوی را در اصطلاح نیز بکار برده‌اند. ازاین‌رو، تعریف اصطلاحی مشخصی برای کلمۀ «سِرّ» بیش از معنای لغوی آن ذکر ننموده‌اند. این امر باعث شده تا پژوهشگران معاصر در حوزۀ فقه اسلامی تعریف‌های گوناگونی را برای این واژه ارائه دهند. در این میان اما مختصرترین و روشن‌ترین تعریف «سرّ» این‌گونه آمده است: «ما طُلب کِتمانُه صَراحةً أو دَلالةً أو شَرعاً أو عُرفاً»؛ سرّ، عبارت است از آنچه که پنهان کردنش به صراحت یا دلالت، شرعاً و یا عرفاً خواسته شده باشد.
برخی از اصطلاحات ذکر شده در این تعریف، برای تبیین بیشتر، نیاز به توضیح دارد؛ اما قبل از آن باید خاطرنشان کرد که تعریف مزبور بنابر جامعیت و اختصار، مد نظر این پژوهش است.
-
واژۀ «ما» در برگیرندۀ تمام موضوعات مادی و معنوی افراد است.
-
منظور از «صراحت» همۀ آن مواردی است که شخص به دیگری از چیزی دربارۀ خود بگوید (مانند وضعیت بد نمرات آزمون درسی) و یا دیگری دربارۀ او از موضوعی (مثلا از وضعیت بد سلامت جسمی وی بدون اطلاع‌رسانی او) اطلاع حاصل نماید، درحالی‌که این شخص از او بخواهد که به دیگران چیزی در این مورد نگوید.
-
مقصود از «دلالت» مواردی است که شخص به گونه‌ای چیزی را دربارۀ خود به دیگری بگوید که دلالت بر حفظ آن نماید (مثلا بدور از حضور دیگران، آهسته و خصوصی، مکاتبه و پیامک شخصی در فضای مجازی) ویا موضوع آن خبر به گونه‌ای باشد که عقل، پوشیده ماندن آن را تقاضا کند (مانند درمیان‌گذاشتن برخی از موضوعات حادّ زندگی شخصی با روان‌پزشک).
-
کلمۀ «شرعاً» دلالت بر مواردی دارد که شریعت حفظ و پوشیده ماندن آن را (مانند راز زناشویی) از ما خواسته است.
-
واژۀ «عُرفاً» دربرگیرندۀ تمام مسائل و موضوعاتی است که عرف کاری، ارتباطی، منطقه‌ای و چگونگی زندگی اجتماعی انسان‌ها، تقاضای حفظ و رازداری آن را نماید. مانند: عیب‌های جسمی و مشکلات روحی که معمولا افراد از نشر و پخش آن ناخشنود خواهند شد.
