انسان مسلمان باید در وقت آسودگی و توانمندی دعا کند تا در وقت شدت و سختی دعایش اجابت شود. از حکمت‌های الله تعالی در آزمایش بندگانش این است که دوست دارد زاری و تضرع بندگانش را بشنود و پناه بردن آنان را به درگاه خویش، چه در سختی و چه در آسودگی، نظاره کند. چنان‌که می‌فرماید: «وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا إِلَى أُمَمٍ مِّن قَبْلِكَ فَأَخَذْنَهُم بِالْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاء لَعَلَّهُمْ يَتَضَرَّعُونَ؛ و به تحقیق فرستادیم پیغمبرانی به سوی امت‌هایی که قبل از تو می‌زیستند پس به منظور اینکه شاید روی تضرع به درگاه ما آورند آنان را به سختی‌ها و گرفتاری‌های گوناگون گرفتیم». بنابراین اگر انسان در حالت آسودگی و آرامی خویش زیاد زاری و تضرع کند، در وقت سختی دعایش به زودی اجابت می‌شود، چنان‌که دعای یونس (علیه السلام) اجابت شد، الله تعالی می‌فرماید: «فَلَوْلَا أَنَّهُ كَانَ مِنَ الْمُسَبِّحِينَ لَلَبِثَ فِي بَطْنِهِ إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ؛ اگر او از تسبیح‌گویان نمی‌بود حتماً در شکم ماهی تا روزی که خلق برانگیخته شوند باقی می‌ماند.» رسول الله (صلی الله علیه وسلم) نیز می‌فرمایند: «من سره أن يستجيب الله له عند الشدائد والكرب فليكثر الدعاء في الرخاء»؛ «کسی که دوست دارد در وقت سختی و مصیبت دعایش اجابت شود پس باید در وقت آسودگی بسیار دعا کند.»
۲۸. پرهیز کردن از چیزهایی که مانع اجابت دعا است
اموری است که بر اساس روایت‌های مختلف از نبی کریم (صلی الله علیه وسلم) مانع اجابت دعا می‌شود، بنابراین خوب است که از آن‌ها دوری گردد، از جمله: دعا کردن به گناه و قطع صله‌ی‌رحم، عجله کردن در دعا، زیاده‌روی و تجاوز در دعا، ظلم، خوردن مال حرام و… . نبی کریم (صلی الله علیه وسلم) می‌فرماید: «ذكر الرجل يطيل السفر؛ أشعث أغبر يمد يديه إلى السماء: يا رب يا رب ومطعمه حرام ومشربه حرام، وملبسه حرام وغُنّى بالحرام، فأنى يستجاب لذلك!»؛ «مردی را یاد نمودند که سفرش را دراز نموده غبار آلوده و پراکنده مو است و دست‌هایش را به آسمان بلند کرده می‌گوید: پروردگارم، پروردگارم، در حالی که خوردنی‌اش حرام و آشامیدنی‌اش حرام بوده و پوشیدنی‌اش حرام بوده و با حرام تغذیه شده است، پس چگونه دعای چنین شخصی پذیرفته می‌شود؟!»
۲۹. پرهیز از درخواست‌های ناممکن و محال
اینکه شخصی بخواهد که پیامبر (صلی الله علیه وسلم) را در بیداری ببیند، یا دعا کند که از جمله فرشتگان گردد، یا قدرتی درخواست کند که با آن کوه‌ها را حمل کند، یا از الله تعالى طلب نبوت کند و یا عملی دیگر بسان این موارد، همه‌ی این امور ناممکن است. البته باید به یاد داشته باشیم که اگر فرد عقیده داشته باشد که پس از پیامبر، پیامبر دیگری می‌آید، با این عمل خویش کفر ورزیده است. همه‌ی این امور نوعی تجاوز و زیاده‌روی در دعا پنداشته می‌شود. والله أعلم.
شکی نیست که همه‌ی این آداب اموری است که باید در هنگام دعا بدان پایبند بود. کسی که این آداب را رعایت کند و در وقت دعا کردن آن‌ها را انجام دهد، دعایش (إن‌شاءالله) مورد اجابت قرار خواهد گرفت و رد نخواهد شد. والله أعلم.
آثار دعا
دعا آرامش‌بخش دل‌هاست و همین آرامش است که در روح و مغز آدمی نوعی انبساط ایجاد می‌کند و روح را از حالت خمودگی بیرون می‌آورد و به حرکت وامی‌دارد و گاهی روحیه دلاوری و قهرمانی به دعا‌کننده می‌بخشد. دعا به انسان متانت در رفتار، انبساط و شادی درونی، استعداد پیروزی، و استحکام در استقبال از حوادث میدهد و بدان وسیله آدمی توجه زیادی به ذات خداوند متعال پیدا می‌کند و مانند سایر عبادات اثر تربیتی دارد. دعا روح ایمان را در نفوس برمی‌انگیزد و انسان لذت ارتباط با خداوند را درک می‌کند. انسان را متکی به خدا و مستقل می‌سازد و از اتکای به دیگران بی‌نیاز می‌کند. دعا حب الهی را در دل رسوخ میدهد و نفس را از مشغله‌های بیهوده رها می‌کند و چراغ امید را در قلب و دل انسان روشن می‌سازد. دعا کشش بنده ضعیف و نیازمند به سوی خداوند کریم و توانا است. دعا کلید و وسیله قرب الهی، لب عبادت و مغز و اساس طاعات و حیات روح است. دعا موجب نزول برکات و شرح صدر در انسان می‌شود. دعا چراغ جان است؛ جان‌ها را برمی‌افروزد و زبان‌ها را معطر می‌سازد. آری، دعا در فرد و اجتماع اثر سازنده و حیاتی دارد. آنان که به درگاه الهی نیایش نمی‌کنند همواره زیر پوشش بازتاب‌های روانی و اجتماعی قرار می‌گیرند. دعا اطمینان‌بخش دل‌ها و فضیلت هر انسان خداجو است. دعا سدی در برابر گناه و انحراف است. اجتماعی که به دعا و نیایش توجه نکند دچار فساد می‌شود و به تباهی می‌گراید. دعا باعث تقویت معنویات و ارج و ارتقای عبادات می‌گردد. دعا کننده همواره با ریسمانی استوار خود را با آفریدگار محبوب پیوند میدهد و بدان وسیله از ورطه گرفتاری‌ها رهایی می‌یابد.
سخن پایان
درمان غم خود از خدا بايد خواست دردی که از او بود دوا بايد خواست
ناخواسته گرچه میدهد خواسته را حاجت به تضرع و دعا بايد خواست
اى بسا مخلص که نالد در دعا تا رود دود خلوصش برسما
پس ملایک با خدا نالند زار کاى مجیب هر دعاى مستجار
بنده مومن تضرع مىکند او نمىداند بجز تو مستند
تو عطا بیگانگان را مىدهى ازتو دارد آرزو هر مشتهى
حق بفرماید: نه از خوارى اوست عین تاخیر عطا یارى اوست
خوش همى آید مرا آواز او وآن خدایا گفتن و آن راز او
