بر هر مسلمانی واجب است که هر کاری را با ستایش خداوند متعال آغاز کند، زیرا سپاس و تمجید از خدای بزرگ و یادآوری صفات نیکوی او، دعا را به اجابت نزدیک‌تر میکند. چنانکه پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) در روز قیامت در مقابل عرش پروردگار سجده می‌کنند و به طولانی حمد و ثنا بر خداوند می‌پردازند تا زمانی که خداوند به ایشان اجازه میدهد تا درخواست‌هایشان را مطرح کنند. خداوند به پیامبر میفرماید: «ای محمد، سرت را بردار و بگو، صدایت شنیده شده است؛ بخواه، تا به تو داده شود؛ شفاعت کن، که شفاعت تو پذیرفته میشود.»
پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) شخصی را شنیدند که در دعای خود خداوند را نمی‌ستاید و بر پیامبر صلوات نمی‌فرستد، به او فرمودند: «این شخص عجله کرده است.» سپس فرمودند: «وقتی یکی از شما دعا میکند، باید ابتدا پروردگار عز و جل خود را حمد و ستایش کند و بر من درود بفرستد، سپس هر چه می‌خواهد درخواست نماید.»
۷. درود فرستادن بر نبی کریم (صلی الله علیه وسلم):
اگر در دعا بر پیامبر (صلی الله علیه وسلم) درود فرستاده نشود، در واقع همین عمل مانع اجابت دعا میشود؛ چون رسول گرامی (صلی الله علیه وسلم) میفرمایند: «كل دعاء محجوب حتى يصلى على النبي؛ هر دعایی از اجابت باز داشته میشود تا زمانی که بر پیامبر (صلی الله علیه وسلم) درود فرستاده شود.» و همچنین حدیث فضاله که در ادب قبلی ذکر شد.
۸. نخست برای خود دعا کند:
در قرآن کریم آیاتی است که به این امر دلالت میکند از جمله: «رَبِّ اغْفِرْ لي وَلِوَالِدَى؛ پروردگارا! من و پدر و مادرم را بیامرز.» و در جای دیگر: «قالَ رَبِّ اغْفِرْ لِي وَلِنى؛ گفت: پروردگارا! من و برادرم را بیامرز.» همچنین در این آیه که الله تعالی میفرماید: «وَالَّذِينَ جَاءُو مِنْ بَعْدِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْلَنَا وَلإِخْوَانِنَا الَّذِينَ سَبَقُونَا بِالْإِيمَنِ وَلَا تَجْعَلْ فِي قُلُوبِنَا غِلَّا لِلَّذِينَ ءَامَنُواْ رَبَّنَا إِنَّكَ رَءُوفٌ رَّحِيمٌ؛ و کسانی که بعدها به اسلام در میآیند میگویند: پروردگارا ما را و برادران ایمانیمان را که در ایمان از ما سبقت گرفتند بیامرز و کینه‌ی کسانی را که ایمان آوردند در دلهای ما میفکن که تو رؤوف و رحیمی.» رسول گرامی (صلی الله علیه وسلم) نیز در دعاهای خود نخست برای خود دعا میکردند؛ هرگاه کسی را به یاد میآوردند تا برای وی دعا کنند، نخست از خود آغاز می کردند.
۹. قاطعیت در درخواست یا دعا:
وقتی کسی دعا میکند، نباید در دعایش تردید داشته باشد یا بگوید اگر می‌خواهی اجابت کن، بلکه با کمال قاطعیت از الله تعالی بطلبد، چنانکه رسول الله ﷺ میفرمایند: «لا يقولن أحدكم: اللهم اغفر لي إن شئتَ، اللهُمَّ ارحمني إن شئتَ، اللهُمَّ ارزقني إن شئتَ. ليعزم المسألة فإنه يفعل ما شاء، لا مكره له»؛ ترجمه: «هیچ یک از شما نباید بگوید: بارالها! مرا ببخش اگر خواستی، بر من رحم فرما اگر خواستی، به من نصیب کن اگر خواستی. باید سؤالش را راسخ و مطمئن بیان دارد؛ چون او هر چه بخواهد انجام میدهد و مُکرهی (به زور به کاری وادارنده) برای او متصور نیست.»
بنابراین خوب است که دعا کننده در دعایش قاطع باشد؛ چون دعا عبادتی است که باید با کمال عزم و قاطعیت انجام شود و این کار اجابت دعا را نزدیک‌تر می‌سازد.
۱۰. حضور قلب در دعا:
حضور قلب و فکر در دعا و تدبر درباره‌ی آن بسیار ضروری است؛ زیرا دعایی که تنها با زبان و بدون حضور قلب باشد مورد اجابت قرار نخواهد گرفت، چنانکه پیامبر (صلی الله علیه وسلم) فرمودند: «ادعوا الله و أنتم موقنون بالإجابة، واعلموا أن الله لا يستجيب دعاء من قلب غافل لاه»؛ ترجمه: «خدا را بخوانید در حالیکه یقین دارید دعایتان اجابت میشود؛ و بدانید که الله تعالی دعای دلی را که غافل و بیخبر است، اجابت نمیکند.»
و نیز بر هر شخص لازم است دعایش طوری باشد که قبل از خارج شدن از دهان از قلبش خارج شود، همانطور که آخر حدیث مذکور به آن اشاره دارد.
۱۱. یقین به اجابت دعا:
باور به پذیرش دعا امری ضروری است؛ زیرا اجابت دعا وعدهی الله تعالى به بندگانش است طوری که اوتعالی در این باره میفرماید: «وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِی عَنِي فَإِن قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَلْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ»؛ ترجمه: «و چون بندگان من از تو سراغ مرا بگیرند بدانند که من نزدیکم و دعای دعاکنندگان را اجابت میکنم البته در صورتی که مرا بخوانند پس باید که آنان نیز دعوت مرا اجابت نموده و باید به من ایمان آورند تا شاید رشد و راهنمایی یابند.»
و نیز پیامبر (صلی الله علیه وسلم) فرمودند: «ادعوا الله و أنتم موقنون بالإجابة»؛ ترجمه: «خدا را بخوانید در حالی که یقین دارید دعایتان اجابت میشود.» بنابراین مؤمن باید بداند که از دعا چیزی جز خیر کسب نخواهد کرد چرا که اوتعالی خلاف وعده نمیکند و تصدیق وعدهی الله تعالى وجیبهی هر فرد مسلمان است.
۱۲. پرهیز از دعا برای معصیت یا قطع روابط:
از این چنین دعاها نهی شده است؛ زیرا پذیرفتنی نیست، چنانکه پیامبر (صلی الله علیه وسلم) فرمودند: «ما من أحد يدعو بدعاء إلا آتاه الله ما سأل، أو كف عنه من السوء مثلها، ما لم يدع بإثم أو قطيعة رحم»؛ ترجمه: «هیچ بندهای نیست که دعا کند مگر اینکه الله تعالی درخواستش را به وی میدهد یا همانند آن دعا شری را از وی باز میدارد البته مادامی که به گناه یا قطع صلهی رحم دعا نکرده باشد.»
لذا برحذر بودن از آن لازمهی هر فرد مسلمان است. اما لازم به ذکر است که دعا برای کفار و ظالمان شامل این بخش نیست؛ زیرا این چنین دعاهایی در قرآن به طور وافر ذکر گردیده و بیگمان پیامبر (صلی الله علیه وسلم) نیز برای کفار دعا نمودند.
۱۳. پرهیز از دعای بد برای خود یا فرزند و مال:
انسان باید مراقب باشد تا خود، فرزندان یا دارایی‌هایش را نفرین نکند، عملی که بسیاری در لحظات خشم و عصبانیت به آن دست می‌زنند؛ زیرا احتمال دارد که دعای ناخواسته‌ای در چنین حالتی با زمانی همراه شود که زمان اجابت دعا باشد. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وسلم) به شدت از این رفتار بر حذر داشته و فرموده‌اند: «لا تدعوا على أنفسكم، ولا تدعوا على أولادكم، ولا تدعوا على أموالكم، لا توافقوا من الله ساعة يسأل فيها عطاء فيستجيب لكم» «بر خودتان، فرزندان‌تان و اموال‌تان نفرین نکنید، مبادا با ساعتی از ساعات اجابت دعا توسط خداوند مطابقت کنید، که در آن لحظه خداوند به دعای شما پاسخ گوید.»
