خلاصهٔ مطلب: عمر بن عبدالعزیز رحمه‌الله‌تعالی، یکی‌از رهبران و حاکمان عادلِ اسلامی بود. حکومت‌داری و سیاست اسلامی او از نادره‌های زمان و زبان‌زد عام و خاص است. جلوه‌های عدالت و رهبری او در کتاب‌های تاریخ ثبت گردیده و مایهٔ افتخار جهان اسلام شده است. وی از سلالهٔ مبارک سیدنا امیرالمؤمنین عمر بن خطاب رضی‌الله‌عنه و از نوادگان بنی‌امیه بود. در سال ۶۱ ه‍ـ.ق، متولد شد و در ۱۰۱ ه‍ـ.ق، دار فانی را وداع گفت. مدت خلافت او در مجموع، دو سال و پنج ماه طول کشید.
در اینجا لازم می‌دانم پیش از شروع سیرهٔ درس‌آموز عمر بن عبدالعزیز رحمه‌الله‌تعالی، مقدمه‌ای بخوانیم از «اصلاح و تجدید و ضرورت آن در تاریخ اسلامی» که جزوِ نیازهای جوامعِ بشری است و جایگاه و منزلتِ نظام اسلامی و حکام مسلمانان را بهتر درک کنیم؛ زیرا نظام اسلامی و امرای مسلمانان هستند که می‌توانند، اصلاح واقعی و تربیت حقیقی را به‌جامعه به ارمغان بیاورند؛ گویا این‌ها لازم و ملزوم یک‌دیگرند.
در طول تاریخ بشریت، اگر حُکام و امرای مسلمانان در آسمان سیاست و حکومت‌داری درخشیده‌اند؛ یقینا که به برکت ضمیر روشن‌شان و صفات والای‌شان بوده است. یکی از ویژگی‌های‌شان که آن‌ها را از سایر پادشاهان متمایز کرده بود؛ خیرخواهی و اصلاح و تجدیدشان در جامعۀ انسانی بود.
نیاز به اصلاح و تجدید و ضرورت آن در تاریخ اسلام
زندگی متحرک و تغییر پذیر است. اسلام به عنوان آخرین پیام خداوند متعال، به گونۀ کامل به جهانیان رسیده و اعلام شده است که: «الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی و رضيت لكم الاسلام ديناً»؛ «امروز دین شما را به حد کمال رساندم و بر شما نعمت‌ها را تمام کردم و بهترین آئین را که اسلام است برای‌تان برگزیدم.»
از طرفی دین خدا، دین کاملی است و از طرف دیگر این واقعیت وجود دارد که زندگی، متحرک و تغییر پذیر است و جوانی و شادابی آن در هر زمان برقرار است.
برای همکاری و راهنمایی این زندگی پویا و شاداب، خداوند متعال دینی را به صورت آخرین پیام، ارسال فرموده است که بنیاد آن بر حقایق و عقاید ثابت و استوار است و در زندگی نشاط و شادابی خاص می‌بخشد و حرکت و پویایی در هر رگ و ریشۀ آن جاری می‌باشد.
خداوند متعال در این آیین، این صلاحیت را گذاشته است که دستورات و راهنمایی‌های آن در هر حالت بتواند جهان را رهبری کند و در هر منزل با تغییرات جوامع انسانی همگام باشد. این دین، تهذیب اخلاقی خاص یک دوره و فن پویایی خاص یک قرن نمی‌باشد که فقط یادگاری‌های آن در همان قرن محفوظ باشد؛ بلکه این دین، آیین زنده‌ای است که بهترین نمونۀ صنعت صانعی علیم و حکیم می‌باشد.
«ذالك تقدير العزيز العليم»؛ «این اندازه‌گیریِ غالب و دانایی است.»
«صُنْعَ اللَّهِ الَّذِي أَتْقَنَ كُلَّ شَيْءٍ»؛ «[دین اسلام] صنعت خدایی است که هر چیز را محکم کرده است.»
تاریخ امت اسلامی بیش از همه لبریز از تحول و دگرگونی بوده است؛ چون دین مبین اسلام، جهان‌شمول و آخرین آیین الهی است و امت اسلام نیز جهانی و آخرین امت است.
بنابراین، طبیعی است که سِرّ و کار این امت با تاریخ و احوال مردم قرن‌های مختلفِ گذشته و جوامع گوناگون جهان بیشتر می‌باشد و لزوماً در کشمکش‌هایی مبارزه می‌کند که امکان آن در ملت‌های دیگر در تاریخ جهان پیش نیامده است.
