مندیگک، یکی از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین آثار باستانی افغانستان، به عنوان گنجینه‌ای فرهنگی و تاریخی از دوره‌های پیش از تاریخ، نیازمند توجه ویژه‌ای است. این شهر باستانی که در دل سرزمین افغانستان واقع شده، نمایانگر شکوفایی تمدن‌های کهن و نقش اساسی کشاورزی در شکل‌گیری جوامع انسانی است. اهمیت مندیگک تنها به تاریخ چند هزار ساله‌اش محدود نمی‌شود، بلکه به دلیل تأثیرات عمیق آن در روند تکامل فرهنگی و اجتماعی انسان‌ها نیز قابل توجه است.
پژوهش‌ها و کاوش‌های انجام شده در این منطقه نشان می‌دهد که مندیگک به عنوان یکی از نخستین مراکز زندگی کشاورزی در این سرزمین، نقش کلیدی در توسعه‌ی تمدن‌های باستانی داشته است. این تپه‌ی باستانی، که از دوران برنز به‌جا مانده، به دلیل مراحل مختلف سکونت و تغییرات فرهنگی و اقتصادی خود، تصویر روشنی از زندگی روزمره و پیشرفت‌های تکنولوژیک دوره‌های مختلف ارائه می‌دهد.
بررسی و معرفی مندیگک به عنوان یک میراث فرهنگی باارزش، مسئولیتی بزرگ بر دوش محققان، نویسندگان و هنرمندان کشور قرار می‌دهد. آنان باید با مطالعه و بازنمایی این آثار، توجه جامعه‌ی جهانی را به اهمیت و ارزش این جاذبه‌های تاریخی جلب کنند و در راستای حفظ و معرفی هر چه بهتر آن‌ها بکوشند. این اقدام نه تنها به شناخت و حفظ تاریخ کشور کمک می‌کند، بلکه می‌تواند موجب جذب گردشگران داخلی و خارجی شده و بر غنای فرهنگی و تاریخی افغانستان بیفزاید.
مندیگک؛ شهری از دوره‌ی پیش از تاریخ افغانستان
مندیگک یکی از جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی افغانستان است که می‌تواند برای باستان‌شناسان و گردشگران کلید مطالعات و یافته‌های تاریخی و فرهنگی جامعه‌ی بشری باشد. بنابراین، ضروری است که این جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی دوران کهن کشور خود را مطالعه و تحقیق کنیم تا داشته‌های این آثار به جهانیان تقدیم شود و در راستای شناخت تاریخ اولیه و مسائل ملی و بین‌المللی گام برداریم.
پژوهش‌ها و مطالعات در روند تکامل جوامع آغازین نشان می‌دهد که وقتی انسان با کمک اندیشه‌اش توانست ابزار تولید بسازد و زمینه‌ی فکری خود را گسترش دهد، کشاورزی در زندگی انسان نخستین، نقش اساسی و مهمی پیدا کرد. تحقیقات علمی باستان‌شناسی نشان می‌دهد که نقاط نخستین کشاورزی در بین‌النهرین، وادی کاشان، نشیب‌های البرز بلخ، دره‌ی نیل، بخش جنوبی آسیای میانه، حوزه‌ی سند و جلگه‌های هیرمند و ارغنداب و کرانه‌های آمودریا و سیردریا پدید آمده‌اند. به باور مرحوم کهزاد، در افغانستان (خراسان و آریانای قدیم و باستانی)، دو منطقه‌ی بزرگ وجود دارد که برای زندگی بعد از مغاره‌نشینی و شکار مناسب بوده است: یکی منطقه‌ی آمودریا در باختر و دیگری حوزه‌ی سیستان که همان منطقه‌ی هیرمند است. (سیستانی محمد اعظم، ۱۳۹۸: ۱۳۰)
به روایت مرحوم کهزاد، بعد از آن که قندهار از نقطه نظر نقاط قبل التاریخ بررسی و تحقیق و مطالعه شد، تپه مهمی به نام مندیگک (Mundiga) کشف شد که در چندین مرحله حفریات آن صورت گرفت. این تپه که از آخرین تاریخ سکونت در آن سه هزار سال می‌گذرد، در این مدت طولانی باد و باران به آن شکل مخروطی داده و در دره‌ی موازی رود ارغنداب به فاصله‌ی ۲۰ میلی از سرک قندهار-هرات و تقریبا به همین فاصله در شمال شرق شهر قندهار به چند صد متری مجرای رودخانه ایی افتاده که غیر از ایام سیلابی، خشک است.
به هر حال، مندیکگ نخستین موضع پیش از تاریخ دوره‌ی برنز افغانستان است و به همین دلیل در مدنیت چندین هزار ساله‌ی کشور چون ستاره‌ای تابان می‌درخشد. بر اثر خاک‌برداری‌ها در تپه‌ی مندیکگ، هفت مرحله مسکونی مشخص گردید. از نظر مدت زمان، این دوره‌ها تقریباً سه هزار سال دوام کرد و از آغاز هزاره‌ی چهارم پیش از میلاد آغاز و تا هزاره‌ی دوم قبل از میلاد ادامه یافت. در این مدت، مندیکگ از یک دهکده‌ی کوچک زراعتی (دوره‌های اول تا سوم) به یک مرکز عمدتاً تجارتی مبدل گردید.
خلاصه، طبقات مختلف تپه‌ی مندیکگ از پایین تا بالا به شرح زیر است: از روی زمین به بالا تا نه طبقه، شواهد و مدارک زندگی نیمه‌کوچی دیده می‌شود که نشان می‌دهد در عصر آهن این منطقه خالی از سکنه گردیده است. در ابتدا، باشندگان تپه‌ی مندیکگ مردمانی مالدار و نیمه‌کوچی بودند. طرز ساختمان منازل ابتدایی بوده و سپس برای اولین بار خشت‌های خام ظاهر می‌شود که تا سه طبقه‌ی پایین ادامه دارد. ظروف سفالی در طبقات پایین ساده و ابتدایی بوده، اما بعداً ترقی محسوس می‌شود. ظروف تیکری (سفالی) زیباتر می‌شوند و به تدریج بهتر شده تا ظروف گلی منقوش ظاهر گردند. شکل‌های حیوانات، پرندگان و گل‌ها، مانند قوچ با شاخ‌های بلند یا کبک زرین و فیل‌مرغ، بر روی لباس‌ها و جامه‌ها نمایان می‌شوند.
ظروف گلی منقوش در طبقه‌ی هشتم به بعد زیاد می‌شود و به گونه‌ای که در طبقه‌ی نهم به اوج خود می‌رسد. این ظروف با ظروف مکشوفه از کویته شباهت دارند. به این ترتیب، می‌توان گفت که تپه‌ی مندیکگ آبده‌ای است که از پنج هزار سال تا دو هزار سال قبل از میلاد، حیات دوره‌ی برنز (مفرغ) را با تحولات ضمنی در حوزه ارغنداب نشان می‌دهد. (سیستانی محمد اعظم، ۱۳۹۸: ۱۳۹۶)
بررسی و معرفی جاذبه‌های تاریخی و دیدنی، یکی از مسئولیت‌های فرهنگی و تاریخی اهل قلم و هنرمندان است. نویسندگان و هنرمندان کشور ما باید با مطالعات و معرفی این مکان‌های تاریخی، توجه گردشگران داخلی و خارجی را جلب کنند تا پیشینه‌ی تاریخی و ارزشمندی کشور ما در زمینه‌ی این جاذبه‌ها بیشتر شناخته شود و باعث ترمیم و برجسته شدن آن‌ها گردد.
تپه‌ی باستانی مندیگک به عنوان یک میراث فرهنگی و تاریخی مهم در افغانستان، نمایانگر شکوفایی تمدن‌های کهن و تغییرات فرهنگی و اجتماعی در دوره‌های پیش از تاریخ است. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که این مکان باستانی نه تنها نشانه‌های زندگی کشاورزی و پیشرفت‌های تکنولوژیک اولیه را به نمایش می‌گذارد، بلکه به عنوان یک مرکز تجاری و فرهنگی در دوره برنز نیز اهمیت ویژه‌ای دارد.
بررسی و معرفی این جاذبه‌ها نقش اساسی در حفظ و ارتقای ارزش‌های تاریخی و فرهنگی کشور دارد و موجب افزایش شناخت جهانی از پیشینه تمدنی افغانستان می‌شود. بنابراین، مسئولیت محققان، نویسندگان و هنرمندان است که با تلاش‌های خود توجه جهانیان را به این میراث باارزش جلب کرده و زمینه را برای حفاظت و معرفی بهتر این آثار فراهم سازند. این اقدامات می‌تواند به جذب گردشگران و تقویت جایگاه تاریخی و فرهنگی کشور در سطح بین‌المللی کمک کند.
