بعد از این‌که از رشادت‌های ایشان در میادین جهاد و کارزارهای جنگ علیه بی‌عدالتی و خون‌خواری بحث شد، اکنون می‌خواهیم به خدمات ارزنده و مهم حضرت سیدنا عبدالله بن زبیر (رضی‌الله‌عنه) بپردازیم تا در این زمینه نیز اطلاعاتی در دست داشته باشیم.
عبدالله بن زبیر (رضی‌الله‌عنه) در دوران ده ساله‌ی امارتش، از سال ۶۳ تا ۷۳ هجری قمری، فرصت مناسبی برای ساماندهی اوضاع و ارائه‌ی خدمات در زمینه‌های مختلف نیافت؛ چرا که در جبهه‌های مختلف مشغول جنگ بود، یک بار با مختار ثقفی، بار دیگر با خوارج و در نهایت با عبدالملک بن مروان و حجاج بن یوسف. با وجود این، خدمات قابل ذکری انجام داد. از جمله می‌توان به تعیین فرمانداران و قضات برای شهرها و مناطق تحت قلمروش، تجهیز نیروی زمینی و دریایی قوی، و آبادسازی مکه و تعمیر کعبه اشاره کرد.
بنا و بازسازی کعبه
از مهم‌ترین خدمات حضرت عبدالله ابن زبیر (رضی‌الله‌عنه) در دوران امارتش تعمیر كعبه بود. پس از منهدم‌شدن و سست‌شدن بعضی از قسمت های كعبه در محاصره‌ی اوّل توسط حصین ابن نمیر، عبدالله بن زبیر (رضی‌الله‌عنه) در سال ۶۴ هجری پس از سه روز استخاره، تصمیم به منهدم‌كردن بنای كعبه و بازسازی كامل آن گرفت. اساس این تجدید بنا، حدیثی بود که حضرت عایشه صدّیقه (رضی‌الله‌عنها) آن را روایت کردند. رسول الله (صلّی‌الله‌علیه‌وسلّم) فرمودند: «اگر قومت (قریش) قریب العهد به کفر نمی‌بود، بنای کعبه را منهدم می‌کردم و حجر (حطیم) را که به علت کمبود مال حلال جدا کرده بودند به آن می‌افزودم، و دو باب شرقی و غربی برای آن می‌نهادم که مردم از یک باب وارد و از باب دیگر خارج شوند و درب اصلی کعبه را هم‌سطح زمین می‌کردم؛ زیرا قوم تو دروازه را بالا بردند تا به کسی‌که بخواهند اجازه‌ی ورود دهند و به کسی‌که نخواهند اجازه‌ی ورود ندهند.»
تغییراتی که عبدالله ابن زبیر (رضی‌الله‌عنه) در ساختمان کعبه به‌وجود آورد عبارت‌اند از:
– افزودن حجر (حطیم) به بنای کعبه؛
– قراردادن دو باب شرقی و غربی و بازگرداندن کعبه به شکلی که توسط حضرت ابراهیم خلیل الله (علیه‌السلام) بنا شده بود، به‌طوری‌که درب کعبه هم‌سطح زمین قرار گرفت؛
– پوشاندن دیوارهای مبارک کعبه با پرده‌ی ابریشمی برای اولین بار؛
– افزایش ارتفاع خانه‌ی کعبه از هفده ذراع به ۲۷ ذراع؛
– معطر کردن دیوارهای کعبه با عود و عنبر خوشبو و زیبا.
اما حجاج ابن یوسف ثقفی پس از شهادت عبدالله ابن زبیر (رضی‌الله‌عنهما) در سال ۷۳ هجری قمری، تمامی آثار زمان حضرت عبدالله را از بین برد و کعبه را به حالت قبلی آن بازگرداند.
توسعه‌ی مسجدالحرام و بنای ستون‌های مرمری
از جمله‌ی اقدامات دیگری که عبدالله ابن زبیر در پایتخت خویش، مکه‌ی مکرمه، انجام داد، می‌توان به توسعه‌ی مسجدالحرام و بنای چهار ستون مرمری در آن برای اولین بار، اهتمام بسیار به تهیه آب آشامیدنی و حفر چاه در مکه برای مردم، توجه خاص به توسعه‌ی کشاورزی و بنای باغ‌های متعدد در مکه از سرمایه‌ی شخصی، خیابان‌کشی مکه، تشویق ثروتمندان به کشاورزی در اطراف مکه برای افزایش تولید حبوبات و محصولات کشاورزی، تأسیس اداره‌ی پست و اختصاص اسب‌های تندرو برای انتقال اخبار شهرها و روستاهای مجاور، و تأسیس اداره‌ای جهت نظارت بر بازارها مانند شهربانی امروزی و غیره اشاره کرد.
دکتر مصطفی سباعی در کتاب «تاریخ مکه مکرمه» پس از ذکر این خدمات می‌نویسد: «اگر عبدالله ابن زبیر (رضی‌الله‌عنه) بیشتر زنده می‌ماند و گرفتار فتنه‌ها و جنگ‌ها نمی‌شد، تحولات بزرگی در امور مکه مکرمه به وجود می‌آورد. او نظری متفاوت با بقیه کسانی که مکه را فقط محل اجتماع پیرمردان و پیرزنان و انسان‌های ناتوان می‌دانند، داشت.
By محمد فاتح