نویسنده: عبدالحمید گرگیج
فضيلت خواندن درود در روز جمعه
عن أبي الدرداء قال قالَ رَسُولُ الله (صلی‌الله‌علیه‌وسلم): «أَكْثِرُوا مِنَ الصَّلوة عَلَيَّ يَوْمَ الْجُمُعَة فشأَنَّهُ يَوْمٌ مَشْهُودٌ تَشْهَدُهُ الملئِكَةُ وَإِنَّ أَحَداً أَنْ يُصَبِّى عَلَى إِنَّا عُرضَتْ عَلَى صَلَوتُهُ حَتَّى يَفْرُغَ مِنْهَا قَالَ: قُلْتُ وَ بَعْدَ المَوْتِ قَالَ: إِنَّ اللهَ حَرَّمَ عَلَى الْأَرْضِ أَنْ تَأْكُلَ اجْسَادِ الْأَنْبِيَاءِ عَلَيْهِمُ الصَّلوةُ وَالسَّلَامُ»؛ ترجمه: «روز جمعه بر من بسیار درود بفرستید؛ زیرا در چنین روز مبارکی فرشتگان حضور مییابند، و هرگاه شخصی بر من درود فرستد چون از آن فارغ شود، آن درود به من میرسد. عرض کردم: یا رسول الله! بعد از وفات شما هم درود به شما ابلاغ میشود؟ فرمودند: آری، بعد از وفات نیز خداوند از بین بردن جسد پیامبران را بر زمین حرام کرده است. پس پیامبران خدا زنده میماند و رزق داده میشوند.»
ملا علی قاری (رحمه‌الله) بیان می‌دارد: «خداوند متعال از بین بردن اجساد پیامبران را بر زمین حرام فرموده است. پس زندگی و مرگ برای آنها فرقی ندارد.» در این حدیث به این مطلب اشاره شده است که درود بر روح و جسم پیامبران عرضه می‌گردد. این سخن پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) که فرمودند: «پیامبران در حالی که خداوند به آنها روزی می‌دهد، زنده‌اند»، به خود رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) اشاره دارد، اما به نظر میرسد که این بیان شامل همه‌ی پیامبران میشود؛ زیرا پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) مشاهده فرمودند که حضرت موسی (علیه‌السلام) و حضرت ابراهیم (علیه‌السلام) هر یک در قبر خود ایستاده و به نماز مشغول هستند، همان‌طور که در صحیح مسلم ذکر شده است. این حدیث که پیامبران در قبرهای خود زنده‌اند و نماز می‌خوانند، صحیح است و مراد از «رزق»، روزی روحانی و معنوی است، ولی مانعی نیست که به روزی حسی و معمولی نیز اشاره داشته باشد و ظاهراً مراد همین است.
علامه سخاوی (رحمه‌الله) این حدیث را به طرق متعدد نقل کرده‌اند. از حضرت اوس (رضی‌الله‌عنه) روایت شده که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) فرمودند: «بهترین روزهای شما روز جمعه است. در این روز حضرت آدم خلق شد و در همین روز وفات یافت. و در آن نفخه‌ی اولی و نفخه‌ی دومی اتفاق می‌افتد. پس در این روز بسیار بر من درود فرستید، چرا که درود شما به من عرضه میشود.» صحابه پرسیدند: یا رسول الله! چگونه درود ما بر شما عرضه میشود، در حالی که جسد شما در قبر تحلیل می‌رود؟ پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) فرمودند: «خداوند بر زمین حرام کرده است که اجساد پیامبران را بخورد و تحلیل کند.»
از حضرت ابوامامه (رضی‌الله‌عنه) نقل شده است که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) فرمودند: «روز جمعه بیشتر از سایر روزها بر من درود بفرستید؛ زیرا درود امت من در هر جمعه به من عرضه میشود. پس کسی که بیشترین درود را بر من بفرستد، در روز قیامت به من نزدیک‌تر خواهد بود.»
از حضرت ابو مسعود انصاری (رضی‌الله‌عنه) نیز روایت شده است که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) فرمودند: «روز جمعه بیشتر بر من درود بفرستید؛ زیرا هر کس در این روز بر من درود بفرستد، درودش فوراً به من عرضه میشود.» و از حضرت عمر (رضی‌الله‌عنه) نقل شده که رسول‌الله (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) فرمودند: «در شب روشن (شب جمعه) و روز روشن (روز جمعه) بیشتر بر من درود بفرستید، چرا که درود شما به من عرضه میشود و من برای شما دعا و استغفار می‌کنم.» همچنین از حضرت ابن عمر (رضی‌الله‌عنه)، حسن بصری، خالد بن معدان و دیگران نقل شده که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) فرمودند: «روز جمعه بیشتر بر من درود بفرستید.»
سلیمان بن سحیم میگوید: «در خواب پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) را دیدم و عرض کردم: “یا رسول الله! آیا از سلام کسانی که به محضر شما می‌آیند آگاهی دارید و آیا به آنها پاسخ می‌دهید؟” پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) فرمودند: «بله، من از سلام آنها آگاهی دارم و به آن پاسخ می‌دهم.”»
در «بلوغ المرام» از حافظ ابن قیم نقل شده است که علت برتری فرستادن درود بر پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) در روز جمعه این است که روز جمعه، سرور تمام روزهاست و پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) سرور تمام مخلوقات است. از این رو، این روز از جهت فرستادن درود، امتیاز ویژه‌ای دارد که سایر روزها ندارند. برخی بیان داشته‌اند که رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) در همین روز از صلب پدر به رحم مادر منتقل شدند.
علامه سخاوی از حضرت ابوهریره، حضرت انس، حضرت اوس بن اوس، حضرت ابوامامه، حضرت ابو درداء، حضرت ابو مسعود، حضرت عمر و فرزندش حضرت عبدالله روایاتی را نقل کرده است که فضیلت درود فرستادن بر پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) در روز جمعه را بیان می‌کنند.
از حضرت ابوهریره (رضی‌الله‌عنه) روایت شده که رسول‌الله (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) فرمودند: «الصَّلواةُ عَلَيَّ نُوْرٌ عَلَى الصَّرَاطِ وَ مَنْ صَلَّى عَلَيَّ يَوْمَ الْجُمُعَة ثمَانِينَ مَرَّةً غُفِرَتْ لَهُ ذُنُوْبُ ثمانِينَ عَاماً»؛ ترجمه: «درود فرستادن بر من، در هنگام گذر از پل صراط نور است و هر کس در روز جمعه هشتاد بار بر من درود بفرستد، گناهان هشتاد سال او بخشیده خواهد شد».
علامه سخاوی در کتاب «بدیع الصنائع» این حدیث را با استفاده از روایات مختلف که برخی را ضعیف دانسته، نقل کرده است و صاحب کتاب «اتحاف السادة المتقین» نیز در شرح «احیاء علوم الدین» این حدیث را به طرق متعدد نقل کرده است. محدثین اصلی را دارند که هرگاه روایتی ضعیف از چندین طریق مختلف نقل شود، در باب فضائل اعتبار پیدا می‌کند. اغلب به همین دلیل، در «جامع الصغیر» این حدیث ابوهریره به عنوان «حسن» ذکر شده است. ملا علی قاری در شرح «الشفاء» با استناد به جامع الصغیر و به روایت طبرانی و دارقطنی، این حدیث را نقل کرده است.
علامه سخاوی (رحمه‌الله) میگوید: «این حدیث از حضرت انس (رضی‌الله‌عنه) نیز نقل شده است»
در حدیثی از ابوهریره (رضی‌الله‌عنه) منقول است که هر کس روز جمعه بعد از نماز عصر قبل از اینکه از جای خود بلند شود، هشتاد بار این درود را بخواند که «اللهم صل علی محمد النبى الامى و علی اله وسلم تسلیما» گناهان هشتاد سال او مورد عفو قرار میگیرند و ثواب عبادت هشتاد سال برایش نوشته میشود. شخصی عرض کرد: «یا رسول الله! چگونه درود خوانده شود؟» آنحضرت فرمودند: «اللهم صل على محمد عبدک و نبیک و رسولک النبی الامی». این را بخواند و یک انگشت خود را ببندد». یعنی با انگشتان خود شمارش کند. درباره شمارش با انگشتان از رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) تشویق ثابت است که فرمودند: «با انگشتان خود شمارش کنید زیرا که روز قیامت به آنها گویایی عطا میشود و از آنها پرسیده میشود».
بنابراین، شایسته است که انگشتان ما در قیامت بر انجام کارهای خیر ما شهادت دهند. پس خوب است که کارهای خیری هم داشته باشیم. حافظ عراقی این روایت دار القطنی را حسن گفته است. از حضرت علی (رضی‌الله‌عنه) منقول است که آنحضرت فرمودند: «هر کس روز جمعه ۱۰۰ بار درود بخواند، روز قیامت چنان نوری با او همراه خواهد بود که اگر در میان تمام مخلوقات تقسیم شود، آنان را کافی خواهد بود». از حضرت سهل بن عبدالله (رضی‌الله‌عنه) منقول است که هر کس روز جمعه بعد از نماز عصر هشتاد بار این درود را بخواند: «اللهم صل على محمد النبى و على آله و سلم» گناهان هشتاد سال او مورد عفو قرار میگیرند.
علامه سخاوی (رحمه‌الله) در جایی دیگر از حضرت انس (رضی‌الله‌عنه) روایت کرده که آنحضرت (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) فرمودند: «هر کس یک بار بر من درود بفرستد و درودش مورد قبول قرار گیرد، گناهان هشتاد سال او بخشوده میشوند».
يا رب صل وسلم دائماً ابداً |
على حبيبك خير الخلق كلهم |
