آشنایی با دانشمندان بزرگ ریاضی، آگاهی از آثار علمی آن‌ها و درک زندگی علمی‌شان برای دانشمندان معاصر ریاضی، دانشجویان و دوستداران این رشته، حیاتی است. ریاضیات به عنوان یکی از مهم‌ترین شاخص‌های تمدن امروزی، بر دیگر علوم سایه افکنده و در رشد و توسعه‌ی آن‌ها نقش اساسی ایفا می‌کند. این علم، همانند دیگر علوم پایه، در حال رشد و تکامل است و برای پیشرفت ریاضیات معاصر و همچنین فراهم ساختن بستری برای رشد سایر علوم که به اصول ریاضیات وابسته‌اند، کوشش‌های بسیاری صورت می‌گیرد.
بنابراین، دسترسی به اطلاعات جامع و ارزشمند در زمینه‌ی ریاضیات ضروری است و این امر از طریق شناخت بزرگان این علم میسر می‌شود. مطالعه‌ی سیر زندگی و آثار آن‌ها می‌تواند علاقه و انگیزه‌ای برای کسب دانش و ارزش‌های به ارث برده از آن‌ها را در ما برانگیزاند. در این بخش، به بررسی برخی از چهره‌های ماندگار در علم ریاضی خواهیم پرداخت. در عرصه‌ی ریاضیات، شخصیت‌های نامدار بسیاری وجود داشته‌اند که به پیشرفت این علم کمک‌های شایانی کرده‌اند. اگرچه نمی‌توان همه‌ی آن‌ها را در این نوشتار کوتاه بررسی کرد، لازم است از دانشمندان مسلمانی که در این زمینه زحمات بسیاری کشیده‌اند یاد کنیم و زندگی‌شان را با جزئیات بیشتری مورد بررسی قرار دهیم. البته، در صورت فراهم بودن زمینه، به شرح حال دانشمندانی چون فیثاغورث، اقلیدس، ارشمیدس، اراتوستن، دیوفانتوس و دیگران نیز خواهیم پرداخت.
ابوبکر کرخی
1. معرفی شخصیت ابوبکر کرخی:
ابوبکر کرخی، که هم‌عصر با ابوریحان البیرونی، زکریا‌ی رازی و ابوعلی سینای بخارایی بود، ۳۲ سال پیش از البیرونی از دنیا رفت. با این حال، شهرت او به اندازه‌ی سه دانشمند یاد شده نیست. کرخی، که اطلاعات دقیقی در مورد سال تولدش در دست نیست، اصالتاً از بغداد بود و به عنوان ریاضیدان، زمین‌شناس و مهندس برجسته شناخته می‌شود.
از نظر ریاضیدانان بزرگ جهان کرخی نشان دهنده‌ی نظریه مربوط به محاسبات الجبری در میان مسلمانان است که بعد از خوارزمی به شمار می‌رود.
آثار وی بر ریاضیدانانی چون «لئوناردو فیبوناچی» ایتالیایی و «لوی بن گرسون» تأثیر زیادی داشته است و چون نام این دانشمند به مدت دو دهه در دایرة المعارف علوم نیویارک ثبت شده است، نشان از شهرت جهانی این مرد بزرگ دارد. اما امروزه از مدفن ایشان اطلاع دقیقی در دست نیست. کرخی در عرصه‌ی ریاضیات، نظریات زیبایی داشته و در این علم خدمات بخصوصی انجام داده است که در تاریخ این علم ثبت تاریخ است.
2- کارکرد‌های کرخی
ریاضیات و هندسه‌ی کرخی، بیشتر از آنکه با نسبت‌های یونانی مرتبط باشد، با ریاضیات خاورمیانه‌ای که خوارزمی نیز به آن تمایل داشت، هم‌پیوند است. کار او به معادلات الجبری درجه دوم محدود نمانده و شامل معادلات درجات بالاتر نیز می‌شود.
3- آثار و تألیفات کرخی
کرخی کتاب‌های بسیاری نوشته که به شهرت جهانی رسیده‌اند. در زیر فهرستی از این کتاب‌ها و مکان‌های نگهداری آن‌ها ارائه می‌شود:
1- الفخری فی صناعة الالجبر و المقابلة – نگهداری شده در پاریس، استانبول و قاهره.
2- الکافی فی الحساب – نگهداری شده در استانبول و آلمان.
3- البدیع فی الحساب.
4- علل حساب الالجبر و المقابلة مشتمل بر ۵ باب – نگهداری شده در آنکارا و آکسفورد.
5- مختصری فی الحساب و المساحة – نگهداری شده در اسکندریه، مصر.
6- الاجذار – نگهداری شده در کتابخانه‌ی مرکزی دانشگاه تهران.
7- حساب الهند.
8- المسائل و الجوابات فی الحساب – نگهداری شده در پاریس.
9- العقود و الابنیة.
10- انباط میاه الخفیة.
کرخی نه تنها به عنوان دانشمندی در علوم ریاضی و مکانیک شناخته می‌شود، بلکه در زمینه‌ی کشف آب‌های زیرزمینی و روش‌های استخراج آن نیز پیشرو بوده است. او تئوری‌ها، روش‌ها و اختراعات نوآورانه‌ای داشته است. تقریباً 30 درصد از کتاب “انباط میاه الخفیة” (شماره ۱۰) به نقشه‌های وکتوری اختصاص دارد و احتمالاً کرخی نخستین کسی بوده که نقشه‌های وکتوری زمینی را معرفی کرده است.
در مورد تألیفات و آثار کرخی، اشارات فراوانی در منابع مختلف وجود دارد که می‌توان در تحقیقی جامع‌تر به آن‌ها پرداخت.
By محمد فاتح