آشنایی با مذاهب اسلامی و عقاید مختلف یکی از علوم مهم در گذشته و حال به‌شمار می‌آید. چنانکه در اعصار مختلف، کتاب‌های متعددی دربارۀ «علم فرق و مذاهب» به رشتۀ تحریر درآمده است. نویسندگان و مؤلفان، مقاصد مختلفی را در این خصوص دنبال کرده‌اند. گاه در صدد آن بوده‌اند که مذهب خویش را حق بنمایانند و مذاهب دیگر را باطل، و گاه بی‌غرض به بررسی و شناخت مذاهب و ادیان پرداخته‌اند. اما واقعیت آن است که هر کس مذهب خویش را حق و صواب می‌داند. به تعبیر قرآن: «كُلُّ حِزْبٍ بِمَا لَدَيْهِمْ فَرِحُونَ»؛ ترجمه: «هر گروهی بدانچه دارند و بر آنند خوشحال و شادانند.»
اما خداوند بهتر می‌داند که کدام گروه بر راه حق و صواب است و کدام گروه بر راه باطل و خطاست: «قُلْ كُلٌّ يَعْمَلُ عَلَى شَاكِلَتِهِ فَرَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِمَنْ هُوَ أَهْدَى سَبِيلًا»؛ ترجمه: «بگو هر کسی برابر روش خود کار می‌کند و پروردگارتان بهتر می‌داند که چه کسی راهش درست‌تر است.»
به هر تقدیر، شناخت مذاهب و آشنایی با عقاید اسلامی، حرکتی است در جهت آشنایی و رشد مفاهیم دینی و اسلامی و گامی به‌سوی وحدت و انسجام مذاهب مختلف اسلامی. چنانکه اندیشمندان اسلامی نیز به این مسئلۀ مهم پی برده‌اند. به همین منظور، در این مقاله مختصراً به بررسی مذهب «اهل سنت و جماعت» و ذکر برخی از ویژگی‌های اعتقادی آن پرداخته‌ایم. امید است مورد قبول خوانندگان گرامی قرار گیرد.
کلیدواژگان: سنت، جماعت، اشعری، ماتریدی.
معنای لغوی اهل سنت و جماعت
واژۀ «اهل سنت و جماعت» از سه کلمه تشکیل یافته است:
۱. «اهل» به معنای پیرو و تابع؛
۲. «سنت» در لغت: به معنای سیره، طریقت، خوی، سرشت، رسم و روش و شریعت است؛ چنانچه در قرآن نیز به همین معنا آمده است: «وَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْدِيلًا»؛ ترجمه: «و در روش خدا دگرگونی نخواهی دید.» و «سُنَّتَ اللَّهِ الَّتِي قَدْ خَلَتْ فِي عِبَادِهِ»؛ ترجمه: «این سنت و شیوۀ همیشگی خدا در مورد بندگانش بوده است.»
سنت در اصطلاح: اوامر و نواهی رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم است که از اقوال و افعال او به وسیلۀ راویان حدیث نقل شده است. سنت پیامبر طریقت اوست که بدان عمل می‌کرد.
۳. «جماعت» در لغت به معنی گروه، دسته؛ اما در اینجا به معنی گروه و جماعت صحابۀ پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم است.
با تحقیق واژۀ «اهل سنت و جماعت» به معنای اصطلاحی واضح‌تری دست می‌یابیم و آن این که: اهل سنت و جماعت، آن گروه از مسلمانان‌اند که بعد از قرآن، فقط فعل و قول و تقریر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم را ملاک احکام شرع می‌دانند و علاوه بر آن، اعمال و افعال خلفای چهارگانه و سایر صحابه رضی‌الله‌عنهم را سرمشق و مستند خود قرار می‌دهند.
دانشمند معاصر هندی، علامه سید سلیمان ندوی رحمه‌الله در تعریف «اهل سنت و جماعت» می‌گوید: «طرز زندگی و طریق عملی رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم را سنت گویند، «جماعت» در لغت به معنی گروه است، لیکن مقصود از جماعت در اینجا صحابۀ پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم است. سنی یا اهل سنت و جماعت به کسی گویند که محور اعتقادات و اعمال و مسائل او، سنت صحیحۀ رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم و صحابۀ کرام رضی‌الله‌عنهم است.
به تعبیر دیگر: «آنانی‌که در عقاید، اصول زندگی، عبادت و اخلاق‌شان، روشی را برگزیده‌اند که رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم و صحابۀ او را به سر منزل مقصود رساند.»
