عصری که در آن به‌سر می‌بریم، عصر فنّاوری و انترنت است. بشر با توانایی‌های خارق‌العاده‌ای که الله متعال برایش ارزانی داشته است، جهان را به یک دهکده تبدیل نموده است و انواع و اقسام افکار و نظریات گوناگون در میان اقشار مختلف جامعۀ اسلامی نشر و پخش شده است. با توجه به این‌که فلسفه‌های جدید و خوش‌ظاهر و آراسته، افکار نواندیش را به خود جلب نموده‌اند، همواره این سؤال ذهن بشر، به‌خصوص قشر تحصیل‌کرده و روشن‌فکر جوامع مختلف را به خود مشغول کرده است که: «وقتی انسان دارای عقل است، چه نیازی به راهنمایی وحی الهی دارد؟»
در این مقاله درصدد آنیم تا در خصوص نقش عقل و جولانگاه آن در تشخیص اشیاء و همین‌طور نقش آن در قانون‌گذاری و اسلامی کردن قانون مدنی (Islamisation of laws) مطالبی را بیان کنیم. ناگفته پیدا است که موضوع اسلامی کردن قانون، بسیار گسترده و طولانی است؛ ولی در حد توان به بررسی گوشه‌ای از آن می‌پردازیم تا اطلاع نسبی نسبت به قلمرو قدرت عقل و محدودۀ آن روشن شود. امیدواریم این کوشش ناچیز مورد استفادۀ خوانندگان محترم قرار گیرد.
واژگان کلیدی: عقل، دین، وحی، قلمرو، محدوده.
مقدمه
همان‌گونه که می‌دانیم، بشر از بدو تولد، دارای مغز، قدرت تفکر و اندیشه بوده است و به‌مرور زمان، رشد نموده است و به‌سوی تکامل پیش می‌رود. آنگاه که قدرت تصمیم‌گیری در امور زندگی و فعالیت‌های روزمرۀ خود را به دست آورد، به اندیشه می‌پردازد و پس از تجزیه‌وتحلیل، امور پیرامون خویش را به‌وسیلۀ عقل و خرد و استعداد فطری، اداره می‌کند.
انسان پس از این مرحله پیشرفت می‌کند و اوج می‌گیرد؛ اما باز هم محدودیت‌هایی دارد و فراتر از آن، قدرت عمل ندارد. در چنین وضعیتی، برای تقویت عقل بشر در ادارۀ امور زندگی، وسیله‌ای برتر از عقل در اختیار او قرار داده شده است تا بدین وسیله بتواند بر مشکلات زندگی در هر دو جهان، فایق آید. همان‌گونه که شرکت‌های سازندۀ کامپیوتر، برای کارایی بیشتر رایانه‌ها، اَبَرکامپیوتر را به میدان آورده‌اند.
اسلام می‌گوید حتماً از عقل کار بگیرید؛ ولی فقط تا جایی که کارایی دارد. مرزی وجود دارد که آنجا عقل کارآمد نیست و جواب نادرست می‌دهد؛ مانند: کامپیوتر، اگر شما بخواهید از آن استفاده‌ای ببرید که برای آن ساخته شده است، فوراً جواب می‌دهد. اما اگر برنامه‌ای را بخواهید که در کامپیوتر شما نصب (Feed) نشده است، نه تنها رایانه، کار نمی‌کند؛ بلکه جواب نادرست می‌دهد. همین‌طور آنچه در عقل نصب نشده است، خداوند برای کسب آن وسیلۀ سومی که وحی الهی باشد، عنایت فرموده است. هرگاه بخواهیم در آن محل عقل را به‌کار ببریم، جواب نادرست می‌دهد.
