چیستی و معیار تشخیص سنت و بدعت (بخش هفتم)

نویسنده: شکران احمدی

در کتاب و سنت، آیات و احادیث بسیاری در خصوص مذمت بدعت روایت شده و صحابه و تابعین از آن بر حذر داشته‌اند. به‌طور مثال با اختصار مواردی را نقل می‌کنیم:

قرآن کریم

1. آل‌عمران: ۷؛

   «هُوَ الَّذِي أَنزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ آيَاتٌ مُّحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ فَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاءَ الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاءَ تَأْوِيلِهِ وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ»  ترجمه: «او است که کتاب (قرآن) را بر تو نازل کرده است. بخشی از آن، آیه‌های «مُحْکَمَات» است (و معانی مشخّص و اهداف روشنی دارند و) آن‌ها اصل و اساس این کتاب هستند، و بخشی از آن آیه‌های «مُتَشَابِهَات» است، (و معانی دقیقی دارند و احتمالات مختلفی در آن‌ها می‌رود). و امّا کسانی‌که در دل‌های‌شان کژی است (و گریز از حق، زوایای وجودشان را فرا گرفته است) برای فتنه‌انگیزی و تأویل (نادرست) به دنبال متشابهات می‌افتند. درحالی‌که تأویل (درست) آن‌ها را جز خدا کسی نمی‌داند.»

شاطبی ^{رحمه‌الله} آثاری را نقل کرده که دال بر این است که این آیه دربارۀ مجادله‌کنندگان با قرآن و خوارج و موافقان آن‌ها نازل شده است.

2. نحل: ۹؛

   «وَعَلَى اللَّهِ قَصْدُ السَّبِيلِ وَمِنْهَا جَائِرٌ وَلَوْ شَاءَ لَهَدَاكُمْ أَجْمَعِينَ»؛ «هدایت مردمان به راه راست بر خدا است، (راهی که منتهی به خیر و حق می‌گردد، و برخی از راه‌ها منحرف و بی‌راهه است (و منتهی به خیر و حق نمی‌گردد)، و اگر خدا می‌خواست همۀ شما را (به اجبار به راه راست) هدایت می‌کرد (و نعمت اختیار و آزادی اراده و انتخاب را به شما انسان‌ها نمی‌داد، و لذا همچون حیوانات راهی را بیشتر نمی‌پیمودید و ترقّی و تکاملی پیدا نمی‌کردید).»

راه میانه همان راه حق است و راه‌های دیگر کج است که همان بدعت و راه گمراهی است.

3. انعام: ۱۵۳؛

   «وَأَنَّ هَذَا صِرَاطِي مُسْتَقِيمًا فَاتَّبِعُوهُ وَلَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ ذَٰلِكُمْ وَصَّاكُم بِهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ»؛ «این راه (که من آن را برای‌تان ترسیم و بیان کردم) راه مستقیم من است (و منتهی به سعادت هر دو جهان می‌گردد. پس) از آن پیروی کنید و از راه‌های (باطلی که شما را از آن نهی کرده‌ام) پیروی نکنید که شما را از راه خدا (منحرف و) پراکنده می‌سازد. این‌ها چیزهایی است که خداوند شما را بدان توصیه می‌کند تا پرهیزگار شوید (و از مخالفت با آن‌ها بپرهیزید).»

صراط مستقیم همان راه الهی است که خداوند به آن دعوت داده است و آن همان راه سنت است. راه‌های دیگر، راه‌های اهل اختلاف است که از راه درست منحرف‌شده‌اند و همان راه اهل بدعت هستند. این آیه تمام راه‌های اهل بدعت را شامل می‌شود.

۴. روم: ۳۱-۳۲؛

«وَلَا تَكُونُوا مِنَ الْمُشْرِكِينَ مِنَ الَّذِينَ فَرَّقُوا دِينَهُمْ وَكَانُوا شِيَعًا كُلُّ حِزْبٍ بِمَا لَدَيْهِمْ فَرِحُونَ»؛ «و از زمرۀ مشرکان نگردید، از آن کسانی‌که آیین خود را پراکنده و بخش بخش کرده‌اند و به دسته‌ها و گروه‌های گوناگونی تقسیم شده‌اند. هر گروهی هم از روش و آیینی که دارد خرسند و خوشحال است (و مکتب و مذهب ساختۀ هوا و هوس خود را حق می‌پندارد).»

۵. انعام: ۱۵۹؛

«إِنَّ الَّذِينَ فَرَّقُوا دِينَهُمْ وَكَانُوا شِيَعًا لَسْتَ مِنْهُمْ فِي شَيْءٍ إِنَّمَا أَمْرُهُمْ إِلَى اللَّهِ ثُمَّ يُنَبِّئُهُمْ بِمَا كَانُوا يَفْعَلُونَ»؛ «بی‌گمان کسانی‌که آیین (یکتاپرستی راستین) خود را پراکنده می‌دارند (و آن را با عقاید منحرف و معتقدات باطل به هم می‌آمیزند) و دسته دسته و گروه گروه می‌شوند (و هر دسته و گروهی از مکتبی و مذهبی پیروی می‌کنند)، تو به هیچ وجه از آنان نیستی و (حساب تو از آنان جدا و) سروکارشان با خدا است و خدا ایشان را از آنچه می‌کنند باخبر می‌سازد (و سزای آنان را خواهد داد).»

این‌ها هواپرستان و گمراهان و بدعت‌پیشگان این امت هستند.

ادامه دارد…

بخش قبلی