در بخش گذشته بیان کردیم که یکی از مواردی که زندگی آدمی را بهتر می‌سازد، پرورش و تربیت مداوم روح است. در این بخش به موضوع مهم دیگری می‌پردازیم که در بهبود زندگی نقش بسزایی دارد و آن پرورش ذهن است. پرورش ذهن یعنی کار مستمر و قانون‌مند روزانه برای پیشرفت مثبت فکر آدمی که این پرورش از طریق علم و دانش، مطالعه و آموزش امکان‌پذیر می‌باشد. حقیقت این است که افراد دانشمند می‌توانند برای زندگی و نابه‌سامانی‌های آن راه‌حل‌های مناسبی بیابند و خود را از گودال تاریکی‌ها، نادانی‌ها و بن‌بست‌ها نجات دهند. برعکس، کسانی که از علم و دانش برخوردار نیستند، نه‌تنها نمی‌توانند مشکلات خود را حل کنند، بلکه باعث بدبختی‌ها و آسیب‌ها می‌شوند و بار دوش جامعه قرار می‌گیرند.
انسان‌هایی که در تاریخ نقش مثبت ایفا کرده‌اند و در سطح جهانی مطرح شده‌اند، همگی یک نقطه مشترک دارند و آن علم و دانش است. نباید فراموش کرد که موضوع علم و دانش در اسلام مقام و منزلت بلندی دارد؛ حتی اولین آیات نازل شده در مورد خواندن و کسب دانش می‌باشد. خداوند متعال می‌فرماید: «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ ﴿۱﴾ خَلَقَ الْإِنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ ﴿۲﴾ اقْرَأْ وَرَبُّكَ الْأَكْرَمُ ﴿۳﴾ الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ ﴿۴﴾ عَلَّمَ الْإِنْسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ ﴿۵﴾»؛ ( علق: ۱-۵) ترجمه: «بخوان! به نام پروردگارت که (همه کائنات را) آفرید. انسان را از خون بسته خلق کرد. بخوان! پروردگار تو بزرگوارتر و بخشنده‌تر است. آن پروردگاری که تعلیم داد به وسیله‌ی قلم. انسان را، چیزی را که نمی‌دانست، یاد داد.»
خداوند متعال در کتاب جامع و راهنمای خود هرگز کسانی که می‌دانند را با کسانی که نمی‌دانند برابر ندانسته و می‌فرماید: «… هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُولُو الْأَلْبَابِ»؛ (الزمر: ۹) ترجمه: «آیا برابرند کسانی که می‌دانند (دانش و فهم دارند و وظیفه خود را در قبال خداوند درک می‌کنند) و کسانی که نمی‌دانند؟ (علم و فقه ندارند و نسبت به هدف آفرینش خود غافل اند) به هیچ وجه! تنها صاحبان خرد پند و اندرز می‌گیرند.»
شایان ذکر است که رسول الله (صلی‌الله‌عليه‌وسلم) همیشه دعای افزایش علم می‌کردند و می‌فرمودند: «رب زِدني علماً»؛ «یا الله به علم و دانشم بیفزا.»
در جای دیگری رسول الله (صلی‌الله‌عليه‌وسلم) می‌فرمایند: «طلب العلم فريضة على كل مسلمٍ»؛ ترجمه: «آموختن علم (ضروری) بر هر مسلمان (چه مرد باشد و چه زن) لازم و فرض است.»
باید همیشه به خاطر داشت که دانشی که از آموزه‌های دینی خالی باشد و با ارزش‌های انسانی و اخلاقی در تضاد قرار گیرد، سودمند نخواهد بود. بسیاری از دانشمندان و متفکران که به دین وابستگی نداشتند، هنگامی که حدود اخلاقی و انسانی را نادیده گرفتند، موجب جنگ‌ها و تباهی‌هایی شدند که نتیجه‌اش کشتار هزاران و میلیون‌ها انسان بود. به همین دلیل، اسلام مقدس با تأکید بر آشنایی مسلمانان با اصول و مبانی دینی، از آن‌ها می‌خواهد که به بشریت آسیب نرسانند. بهترین مسلمان کسی است که دیگران از زبان و دست او در امان باشند.
دانش ارزش و تأثیر بسزایی در زندگی فردی دارد، به طوری که علما می‌فرمایند: «برترین مخلوقات سه دسته‌اند: فرشتگان، پیامبران و پادشاهان» و همگی به دانش نیازمندند و در برابر دانشمندان فروتنی می‌کنند.
– فرشتگان به خاطر دانش آفرینش حضرت آدم (علیه‌السلام) بر او سجده نمودند.
– حضرت موسی (علیه‌السلام) برای کسب دانش و تحمل مشقت‌ها، ساعت‌ها و روزها سفر کرد تا به مجمع‌البحرین رسید و از حضرت خضر (علیه‌السلام) دانش آموخت.
– دانش بود که حضرت یوسف (علیه‌السلام) را از چاه به مقام مدیریت مالیاتی مصر رساند.
در نهایت، دانش آن قدرتی است که دست انسان را در تاریکی‌های زندگی می‌گیرد، در سخت‌ترین شرایط همراهی‌اش می‌کند و راه را به او نشان می‌دهد.
