احادیثی را که با عقل معتزله سازگاری نداشته و آن را انکار کرده‌اند، برخی از آن‌ها را به‌طور نمونه در اینجا بیان می‌کنیم:
جاحظ حدیثی که دربارۀ حجر اسود نقل شده است به باد مسخره گرفته است، این حدیث را ابن عباس رضی‌الله‌عنهما از رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم روایت کرده است که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم فرمودند: «حجر اسود قبلاً از برف نیز سفیدتر بود تا این‌که گناهان بنی آدم آن را سیاه کرد.» در بعضی روایت‌ها آمده است که سبب سیاهی آن مشرکین بودند. او می‌گوید: پس لازم بود با ایمان آوردن مسلمانان دوباره سفید می‌شد.
هم‌چنان حدیث پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم است که می‌فرمایند: «انکم سترون ربکم کما ترون القمر لیلة البدر لا تضامون في رؤیته»؛ «شما روز قیامت پروردگار خود را چنان می‌بینید که ماه شب چهارده را مشاهده می‌کنید و در دیدن آن برای کسی دیگر مزاحمت نمی‌کنید.» آنان این حدیث را، با وجود این‌که در صحیحین وجود دارد، به دلیل منافات با این آیۀ «لا تدرکه الأبصار وهو یدرک الأبصار»؛ ترجمه: «چشم‌ها او را درنیابند و او چشمان را درمی‌یابد»، انکار کرده‌اند.
یکی دیگر از احادیث پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم را که معتزله انکار کرده‌اند، حدیث «لا تسبوا الریح فإنها من نفس الرحمن»؛ «شما به باد دشنام ندهید؛ زیرا باد از نفس رحمان است». معتزله می‌گویند: وقتی این‌طور است؛ پس باید باد نزد شما مخلوق نباشد؛ زیرا هر آن‌چیزی که مربوط به خداوند است قدیم و غیر مخلوق می‌باشد».
در نتیجه باید گفت: گرچه عقل یک نعمت بزرگی است که خداوند متعال به انسان‌ها ارزانی داشته و به‌وسیلۀ عقل آنان را بر دیگر حیوانات برتری بخشیده است؛ اما نباید عقل از جایگاهش فراتر قرار داده شود. معتزلۀ قدیم و جدید بر عقل بسیار اعتماد نموده و آن را بر دلایل دیگر مقدم داشته‌اند، این مبحث ما، مقدمه‌ای است برای آغاز بحث‌هایی که معتزله [همانند عذاب قبر، انکار کرامات اولیاء و…] منکر آن بوده‌اند؛ زیرا آنان تمام این موارد را به‌وسیلۀ عقل انکار می‌کنند و ما در بخش‌های آینده هر کدام آن را به‌صورت جداگانه بیان می‌نماییم.
یادآوری: یکی دیگر از مباحثی که علماء در مورد آن تألیفات فراوان دارند و بحث‌های مفصلی صورت گرفته است، معتزلۀ معاصرین هستند. این گروه نام‌های فراوانی از قبیل: «متجددین، عقلانیین و روشن‌فکران عصر حاضر» دارد. این گروه در بسیاری از امور، معتزلۀ گذشته و قدیمی را برای خود الگو قرار داده و از آنان تابع‌داری نموده‌اند و با عقل‌شان بسیاری از موارد (احادیث پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم و…) را انکار کرده‌اند و در این راستا مناسب است تحقیق مفصلی صورت گیرد و در بخش آتی همین تحقیق، إن‌شاءالله، قصد داریم تا این گروه را بیشتر معرفی کنیم.
By محمد فاتح