نویسنده: شکران احمدی
سنت در لغت
سنت در لغت به معنای راه و روش است، چه زیبا باشد و چه زشت.
سنت در اصطلاح
علمای اصول فقه، منظور از سنت را بحث دربارۀ ادلۀ شرعی دانسته‌اند. علمای حدیث، سنت را هر آنچه منسوب به پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم باشد، تعریف کرده‌اند. علمای فقه، منظور از سنت را بحث دربارۀ احکام شرعی از قبیل فرض، واجب، مندوب و مکروه گرفته‌اند. واعظان نیز منظور از سنت را هر آنچه دستور شریعت باشد، دانسته‌اند که به آن امر کرده یا از آن نهی کرده است. بر همین اساس، معنای لفظ سنت نزد آن‌ها مختلف و متفاوت شده است.
اصولیین می‌گویند: «سنت یعنی هر آنچه غیر از قرآن از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم صادر شده باشد، از قبیل قول، فعل و تقریر.
بیضاوی رحمه‌الله همین تعریف را با اختصار چنین بیان کرده است: «سنت یعنی قول یا فعل پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم.»
سنت در اصطلاح فقها
چنانکه شوکانی گفته است: «سنت هر آن چیزی است که از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم بدون فرضیت و وجوب ثابت شده باشد و در مقابل واجب و احکام خمسه قرار داشته باشد.» احناف در تعریف شوکانی، افعال صحابه رضی‌الله‌عنهم را بعد از وفات پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم نیز افزوده‌اند.
سنت نزد علمای کلام و عقیده
نزد علمای کلام و عقیده، سنت به معنای هرچه در مقابل بدعت قرار بگیرد، است. شاطبی مالکی رحمه‌الله در کتاب «الموافقات» چنین بیان کرده است. بر همین اساس گفته می‌شود که فلانی بر سنت عمل می‌کند و فلانی در مسیر بدعت گام برمی‌دارد. گفتنی است که امام شاطبی رحمه‌الله با بندی که احناف در تعریف سنت افزوده‌اند، موافقت کرده است.
دلیل آن‌ها
دلیل آن‌ها این حدیث عرباض بن ساریه رضی‌الله‌عنه بوده است که «علیکم بسنتي وسنة الخلفاء المهدیین الراشدین، تمسکوا بها وعضوا علیها بالنواجذ.»؛ «به سنت من و سنت خلفای راشدین تمسک بجویید و به آن با چنگ و دندان بچسپید».
مسائلی که از سنت با این مفهوم ثابت شده است:
-
حد خمر، ضامن قراردادن صناع: خلفای رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم حکم به تضمین صنایع دادند. علی رضی‌الله‌عنه گفت: «مردم جز با این اصلاح نمی‌شوند.» این سنتی بود که صحابۀ پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم آن را بنا نهادند و مسلمانان بعد از آن‌ها به آن عمل کردند.
-
جمع‌آوری مصحف‌ها: عثمان رضی‌الله‌عنه با مشورت صحابه، مصحف‌ها را در مصحف معروف به مصحف عثمان جمع‌آوری کرد و آن را به نقاط مختلف فرستاد. مسلمانان تا امروز به آن اعتماد دارند.
-
تدوین آیین‌نامه‌ها و مسایلی از این قبیل: این مسائل مصلحت‌اندیشانه و با تصمیم اصحاب رضی‌الله‌عنهم صورت گرفته است.
