کلیدواژه‌ها: نظام، اجتماعی، اسلام، شریعت، مقدس، اخوّت و عدالت.
چکیده
نظام اجتماعی اسلام شامل مجموعه‌ای از احکام و مقررات است که به منظور ساماندهی زندگی و روابط میان افراد جامعه طراحی شده‌اند. این نظام به گونه‌ای است که اگر کسی به آن عمل کند، نه تنها در دنیا زندگی پربرکتی خواهد داشت، بلکه در آخرت نیز جزو رستگاران خواهد بود. در مقابل، کسانی که از این احکام غافل شوند و آن‌ها را در زندگی خود به کار نبندند، نه آرامشی خواهند یافت و نه امنیتی؛ و در آخرت نیز جزو زیان‌دیدگان به شمار می‌روند.
باید توجه داشت که این نظام، همانند دیگر نظام‌های جهانی، بر پایه‌ها و اصولی استوار است که کلیت و جزئیات آن به دور این اصول می‌چرخد. این اصول شامل عقیده، عبادت، و اخوت اسلامی هستند، که هر کدام توضیحات و جزئیات خاص خود را دارند و باید مورد توجه قرار گیرند.
نظام اجتماعی اسلام دارای خصوصیات برجسته و مهمی است که با هدف ارتقاء تکامل اخلاقی انسان‌ها در عمل خدمت می‌کند. این نظام به زندگی فردی، خانوادگی، قومی، شهری و ملی، روحی تازه می‌بخشد و با تکیه بر روشنایی‌های قرآن، حدیث، آثار صحابه و عمل سلف صالحین، راه‌حل‌هایی برای معضلات جامعه ارائه می‌دهد.
مقدمه
الحمد لله، والصلاة والسلام على رسول الله. أما بعد، از زمان‌های دور، در پی آن بوده‌ام که نظام اجتماعی دین مبین اسلام را بر اساس قرآن و سنت، فقه و دانش، و آثار سلف صالح و علمای امت به جهانیان معرفی کنم و آن را برای مطالعه‌ی علاقه‌مندان عرضه دارم. با وجود این، مشغله‌های دینی و علمی، فرصت کافی برای پرداختن به این مهم را از من سلب کرده بود؛ تا اینکه یکی از دوستان و همکارانم پیشنهاد نوشتن مقاله‌ای جامع در این باب را مطرح کردند تا ابعاد مختلف دین اسلام و شریعت غراء را در بر بگیرد. این در حالی است که مقالات و رساله‌های بسیاری پیش از این نوشته شده‌اند و من نیز در این مقاله از آن‌ها بهره برده‌ام؛ هر چند که هر یک از آن‌ها با اهداف و مخاطبان خاص خود نگاشته شده‌اند.
این مقاله با هدف درک عمیق‌تر مفاهیم و معانی کلیدی دین اسلام که فهم آن برای هر مسلمانی ضروری و حیاتی است، و همچنین مبارزه با الحاد، بی‌دینی، بی‌بند و باری، و بی‌اعتنایی نسبت به احکام الهی نوشته می‌شود.
محور اصلی بحث ما این است که یک انسان مسلمان باید چگونه در جامعه‌ی اسلامی زندگی کند؟ چگونه می‌تواند در برابر فتنه‌های زمانه مقاومت نماید؟ و چگونه می‌تواند از دام‌های گناه بیرون آمده و به دریای پرفتوح رحمت و معنویت دست یابد؟
در این مقاله به تشریح این موضوع می‌پردازیم که یک مومن باید روز خود را چگونه در جامعه و در تعامل با دیگران سپری کند. از نظام خانوادگی گرفته تا نظام قبیله‌ای، از نظام محلی گرفته تا نظام کار، و از نظام شهری گرفته تا نظام کشوری، تمامی این ابعاد باید مطابق با شریعت و آموزه‌های دین اسلام پیش بروند؛ تا هم جامعه‌ای سالم و هم افرادی سالم داشته باشیم و زیر پرچم اسلام و در سایه‌ی امنیت زندگی کنیم.
این مباحث این امر را نیز واضح می‌گرداند که دین اسلام تنها دینی است که به تکامل اخلاقی رسیده است و از هر جهت مورد تقدیر و تشکر قرار می‌گیرد و تمام جوانب اجتماعی را در نظر گرفته است و به کمال خود رسیده است؛ چنانچه هزار و چهارصد سال و اندی قبل، الله متعال به صراحت اعلام نمود که دین اسلام تکمیل شده است و دیگر نیازی به ادامه‌ی نزول وحی وجود ندارد و ارشاد می‌فرماید: «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا» [سورة المائدة: ۳]؛ «امروز دین را برای شما کامل نمودم و نعمتم را بر شما به اتمام رساندم و اسلام را به عنوان دین، برای شما برگزیدم و راضی شدم.»
الله متعال در قرآن کریم، تکامل اخلاقی را نیز در شخصیت گهربار نبی اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) بیان می‌دارد و به پیروی از او دستور می‌دهد؛ چنانچه در رابطه با اخلاق آن حضرت (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) می‌فرماید: «وَإِنَّكَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِيمٍ» [سورة القلم: ۴]؛ «ای محمد! به راستی که تو دارای اخلاق بسیار بزرگی هستی.»
همانگونه که هویداست، اخلاق آن‌حضرت (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) قرآن بود. ایشان ذره‌ای از قرآن دور نمی‌شد و تمام نظام زندگی اجتماعی خویش را از قرآن می‌گرفت. لذا قرآن اولین مصدر برای شناخت این نظام می‌باشد.
تعریف نظام اجتماعی اسلام
در عنوان بالا به سه واژه اشاره شده است: (نظام)، (اجتماع) و (اسلام).
هر یک از این واژه‌ها دارای تعاریف لغوی و اصطلاحی می‌باشند. در این مبحث، به تعریف لغوی و اصطلاحی هر یک از این واژه‌ها می‌پردازیم.
نظام: این واژه عربی است و جمع نظم می‌باشد که به‌معنای مرتب‌نمودن چیزی، منظم‌کردن کاری و درست‌کردن صفی به‌کار می‌رود.
اجتماع: این واژه نیز عربی است و از ماده‌ی «جمع» گرفته شده است که به‌معنای گردهم‌آمدن، اتفاق و اتحاد، جمع‌شدن و… می‌آید.
اسلام: این واژه نیز همانند دو کلمه‌ی دیگر، عربی است و از ماده‌ی «سلم» گرفته شده است که به‌معنای فرمان‌برداری، واگذاری کار، تسلیم‌شدن در برابر حق و غیره … می‌آید.
چنانچه از معانی لغوی این عنوان معلوم می‌گردد، (نظام اجتماعی اسلام) به معنای منظم کردن و کنترل نمودن اتحاد و هم‌بستگی مردم در فرمان‌برداری از احکام الهی است. اما دانشمندان اسلامی به‌طور خاص، برای این عنوان تعاریف جداگانه‌ای ارائه کرده‌اند. بنده به دلیل فشردگی بحث، فقط به یکی از تعاریف جامع آن اشاره کرده و به همان اکتفا می‌نمایم.
در کتاب «نظام اجتماعی اسلام» این‌چنین آمده است: «نظام اجتماعی اسلام به مجموعه‌ای از احکام و مقرراتی اطلاق می‌شود که زندگی مردم را تنظیم می‌کند، چگونگی روابطشان را با مسلمانان و غیرمسلمانان تعیین می‌نماید، و به بیان حدود و ضوابطی می‌پردازد که جامعه را از عوامل فساد و تجاوز بعضی بر بعضی دیگر وقایه می‌کند.»
اهمیت برپایی نظام اجتماعی اسلام
همان‌طور که در تعاریف لغوی و اصطلاحی فوق گذشت، نظام اجتماعی اسلام، نظامی است که متعهد به حفظ آبروی مسلمان، امنیت، عدالت، احقاق حق و غیره است. با استفاده از این نظام الهی می‌توان یکدیگر را پذیرفت، یاری و مددکاری کرد و با آرامش کامل، زیر سایه‌ی تقوا و خداترسی زندگی نمود.
اما اگر در جامعه‌ای از جوامع انسانی، این نظام مختل شود و اجرا نگردد، در آن‌صورت پراکندگی، گرفتگی، ظلم، تجاوز، ضیاع حقوق انسانی و غیره به‌وجود می‌آید و تمام آن جامعه را نابسامانی و عداوت فرا می‌گیرد. در چنین جامعه‌ای که در آن امنیت و آرامش نباشد، کودکان فقط به بازی توجه می‌کنند و به فکر تربیت و تعلیم خویش نیستند، جوانان به سوی اعتیاد، بی‌بندوباری، خودکشی و غیره روی می‌آورند و هیچ توجهی به پیشرفت جامعه، ابتکار و خلاقیت در کار نمی‌کنند. پیرمردان و افراد مسن نیز به فکر استراحت مطلق، سستی و خاموشی می‌افتند و از راهنمایی جوانان و کودکان غافل می‌شوند و وظیفه‌ای را که باید در قبال جامعه ایفا کنند، فراموش می‌کنند.
لذا، به این نتیجه می‌رسیم که اگر یک جامعه در چارچوب نظام مقدس اسلامی باشد، این‌چنین مشکلاتی رخ نخواهد داد و اگر هم مشکلی پدید آید، تعالیم و آموزه‌های رسول مکرم اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) پاسخگو و حل‌کننده‌ی آن است.
نظام اجتماعی اسلام دارای چه مبانی و اساساتی است؟
در پاسخ به این سؤال باید گفت که هر نظامی در دنیا از خود مبانی و اساساتی دارد که در پرتوی آن به امور دیگر رسیدگی می‌کند. نظام اجتماعی اسلام که سرمدار تمام نظام‌های دنیا است نیز از خود امور اساسی و بنیادینی دارد که اصل نظام اسلامی به آن می‌چرخد و دیگر امور به دوروبر آن‌ها می‌چرخند.
نظام اجتماعی اسلام، دارای سه اصل بنیادین ذیل است: ععقیده‌ی اسلامی؛ عبادت اسلامی؛ اخوّت اسلامی.
