فرقۀ معتزله (بخش پنجاه‌وسوم)

نویسنده: «ابو عائشة»

دیدگاه معتزله

اکثر معتزله منکر پل صراط هستند و باور دارند که پل صراط بر حقیقت حمل نمی‌شود.

معتزله می‌گویند: منظور از پل صراط جنت، ادلۀ طاعتی هستند؛ هر کسی‌که آن‌را انجام داده باشد به وسیلۀ آن وارد جنت می‌شود و منظور از پل صراط جهنم، ادلۀ گناه و معصیتی هستند؛ هر کسی‌که مرتکب گناه و معصیت شده باشد به وسیلۀ آن وارد جهنم می‌شود.

اکثر معتزله منکر پل صراط شده‌اند. آنان باور دارند که عبور از چنین پلی ممکن نیست، باز هم اگر امکان آن باشد، این یک نوع تعذیب برای مؤمنان است. [و در روز قیامت مؤمن عذاب نمی‌بیند]

دلایل معتزله

عبور از پل صراط یک نوع تکلیف است و در آخرت هیچ تکلیفی بر مؤمن نمی‌باشد. قاضی عبدالجبار می‌گوید: «ما در مورد پل صراط، اعتقاد و باور حشویة را نداریم؛ زیر آنان معتقدند که پل صراط از مو باریک‌تر و از شمشیر تیزتر است و مکلفین مجبورند تا از آن عبور کنند؛ کسی‌که از آن عبور کند از اهل جنت است و کسی‌که توانایی عبور را نداشته باشد از اهل جهنم است. سرای آخرت، سرای تکلیف نیست که دردمند ساختن مؤمن درست باشد و عبور از این مسیر باریک و تیز تکلیف است.»

پاسخِ دلایل معتزله

امتحان و آزمایش مؤمنان در آخرت در جاهای دیگر نیز وجود دارد؛ به‌عنوان‌مثال، ایستادن در موقف که مدت زمان خیلی طولانی است و رسیدن عرق تا نزدیک سر آنان و… همۀ این‌ها تکلیف و امتحان هستند. در نصوص ثابت شده‌ است که تکلیف از بنده با وارد شدن در جنت و یا جهنم قطع می‌شود؛ زیرا آن دو محل جزا بوده و قبل از آن محل تکلیف و عمل است.

علامه تفتازانی ^{رحمه‌الله} در پاسخ دلیل معتزله چنین می‌نویسند: «خداوند متعال قادر و تواناست که برای مؤمن توان و قدرت عبور را عنایت فرماید و عبور از این پل را برایش آسان گرداند؛ به حدی که عده‌ای مثل برق رباینده از آن عبور کنند، بعضی‌ها مانند بادی که خیلی سریع می‌وزد و برخی همانند اسبی تیزرفتار و موارد دیگری که در احادیث وارد شده است.»

نکته: هرچند معتزله دلایل عقلی بیشتری ذکر کرده‌اند، ولی ما به همین حد بسنده کردیم.

برای کسب اطلاعات بیشتر به منابعی که مورد استفاده قرار گرفته‌اند مراجعه نمایید! به‌ویژه مقالۀ زیبای دکتر ذیاب علوی.

بخش قبلی | بخش بعدی