نباید فراموش کرد که زنان در تمام مراحل زندگی دوشادوش مردان حرکت کرده و در تاریخ اسلام نقش‌های مهم و سازنده‌ای ایفا کرده‌اند. در این بخش از مقاله، به بررسی نقش اقتصادی و فرهنگی زنان در عصر نبوی خواهیم پرداخت.
نقش اقتصادی زنان
شاید برخی چنین تصور کنند که در صدر اسلام، زنان به غیر از خانه‌داری، فعالیت دیگری از جمله فعالیت اقتصادی نداشته‌اند؛ اما با دقت در متون مختلف سیره و تاریخ، بطلان این تصور آشکار می‌شود. گزارش‌ها حکایت از فعالیت‌های گوناگون زنان در عصر رسالت دارند. آنان بخش عمده‌ای از نیروی کار، تخصص و تولید را بر عهده داشتند. هر زن مسلمان، بسته به توان و تخصص خود، در تقویت حکومت نبوی تلاش می‌کرد. مساعدت‌های ایشان به پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم و مسلمانان به طرق مختلف (مستقیم و غیر مستقیم) صورت می‌گرفت.
زنان مسلمان که به ضعف بنیۀ اقتصادی حکومت رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وسلم واقف بودند، هنگام لزوم با ایثار و اهدای اموال و زیورآلات خود، حکومت تازه تأسیس پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم را تقویت می‌کردند تا به سهم خود آن‌حضرت صلی‌الله‌علیه‌وسلم را از تنگناهای مالی خارج سازند. اینگونه ایثارگری‌ها قبل از تشکیل حکومت نبوی نیز وجود داشت. مصداق بارز آن را می‌توان در اقدام حضرت خدیجه رضی‌الله‌عنها، که تمام دارایی خود را در راه دعوت اسلامی هزینه کرد، مشاهده نمود.
در جریان غزوۀ تبوک (سال نهم هجری)، با توجه به کثرت مجاهدین، حساسیت جنگ با روم، مسافت طولانی محل جنگ، و عدم توانایی مالی رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وسلم برای تجهیز تمامی افراد لشکر، برخی از زنان مسلمان با اعطای زیورآلات خود، آن‌حضرت صلی‌الله‌علیه‌وسلم را یاری کردند. در حدیثی آمده است که پارچه‌ای جلوی رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وسلم پهن بود که در آن دست‌بندها، بازوبندها، خلخال‌ها، گردن‌بندها و انگشترهایی بود که زنان اهدا کرده بودند تا سپاه اسلام را یاری دهند.
از دیگر مواردی که زنان در تقویت حکومت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم و حل مشکلات اقتصادی آن‌حضرت صلی‌الله‌علیه‌وسلم نقش داشتند، می‌توان به اقداماتی نظیر رمله بنت حارث خزرجی رضی‌الله‌عنها اشاره کرد. او که خانۀ بزرگی داشت و از موقعیت مناسبی (نزدیکی به مسجد رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وسلم و داشتن مرکزیت) برخوردار بود، آن را در اختیار رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وسلم قرار داد تا در پیشبرد اهداف دولت اسلامی مورد استفاده قرار گیرد. در منابع، بارها به بهره‌مندی از این خانه اشاره شده است. از کارکردهای آن می‌توان به عنوان مهمان‌سرای حکومت نبوی، محل نگهداری موقت اسرا و محل ملاقات پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم با هیئت‌های مختلف اشاره کرد. در این منزل، هیئت‌های نمایندگان قبایل با پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم ملاقات کرده و مورد پذیرایی قرار می‌گرفتند. در گزارشی آمده است که زنی برای اهل صفه، که از اصحاب تهی‌دست بودند، هفته‌ای یک وعده غذا طبخ می‌کرد. ام‌سلیم رضی‌الله‌عنها نیز از اطعام کنندگان اهل صفه بود. با توجه به فقر و تنگ‌دستی برخی مسلمانان، مثل صفه‌ای‌ها که غالب ایشان از صحابۀ پرهیزکار بودند، این اقدامات نوعی کمک به حل بحران اقتصادی مسلمانان بود و تقویت دولت نبوی را در پی داشت.
زنان عصر نبوی صلی‌الله‌علیه‌وسلم علاوه بر فعالیت‌های اقتصادی در منزل، مانند زیلو بافی، زنبیل بافی، ساختن ابزارهای تزئینی، بافندگی، خیاطی، آسیاب کردن و… که غالب زنان به آن‌ها می‌پرداختند، در اقتصاد خانوادۀ خود که کوچک‌ترین واحد اجتماعی محسوب می‌شد، نقش مهمی ایفا می‌کردند. اسلام نیز مانعی بر سر راه فعالیت‌های اقتصادی زنان ایجاد نکرد. آنان با رعایت قواعد نظم اجتماعی به حرفه‌های گوناگون اشتغال داشتند و در اقتصاد جامعۀ اسلامی، در حد توان خود نقش مؤثری ایفا می‌کردند.
By محمد فاتح