زنان به‌عنوان نیمی از پیکرۀ جامعۀ انسانی، پا به پای مردان در شکل‌گیری جامعۀ خود نقش تعیین‌کننده داشته و دارند. در بخش قبلی مقاله دربارۀ حضور زنان در بخش سیاسی و… بحث شد. در این بخش از مقاله می‌خواهیم موقعیت و حضور زنان مسلمان را در سایر عرصه‌های عصر نبوی مورد بحث و بررسی قرار دهیم و نشان دهیم که زنان در عصر رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وسلم با توجه به تعالیم قرآنی و تربیت نبوی از هر فرصتی برای حضور و تأثیرگذاری خود با حفظ عفاف در جامعۀ اسلامی استفاده می‌کردند. این امر نه تنها از سوی شارع مقدس مورد منع واقع نمی‌شد، بلکه با برخوردهای کاملاً انسانی و منطقی پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم، راه برای فعالیت هر چه بیشتر آنان هموار می‌شد.
حضور زنان در زندگی اجتماعی
هدف ما از حقوق اجتماعی، فعالیت‌ها، شغل‌ها و مهارت‌هایی است که در بُعد مادی و معنوی جوامع مختلف، خیر و مصلحت را به ارمغان می‌آورند. اگر به ضرورت التزام زن به ضوابط و آداب اسلامی توجه کنیم، دیگر در چنین شرایطی نمی‌بینیم که خداوند در راه‌هایی که فراروی این فعالیت‌های سودآور برای جامعه گشوده، میان مرد و زن تفاوت گذاشته باشد. پیداست که زمان صحابۀ رسول خدا، به‌ویژه وقتی‌که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وسلم در میان آن‌ها بود، معیاری است که دلالت شرعی بر درستی و نادرستی گفتار ما را به دست می‌دهد.
در زندگی اجتماعی، زنان در دعوت به خیر با مردان مشارکت داشتند؛ چنان‌که الله تعالی می‌فرماید: «وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ»؛ «مردان و زنان مؤمن، برخی دوستان و یاران برخی دیگرند. همدیگر را به کار نیک فرا می‌خوانند و از کار بد باز می‌دارند.»
یکی از زنان در عصر عمر بن خطاب رضی‌الله‌عنه در مورد قضیۀ مهریه به حضرت عمر بن خطاب رضی‌الله‌عنه اعتراض نمود. حضرت عمر رضی‌الله‌عنه از فتوای خود رجوع کرد و فرمود: «أصابت المرأة وأخطأ عمر»؛ «زن درست گفت و عمر اشتباه کرد.» حضرت عمر بن خطاب رضی‌الله‌عنه در ایام خلافت خود، شفاء دختر حضرت عبدالله عدوی رضی‌الله‌عنها را به‌عنوان ناظر و بازرس بر امور بازار منصوب کرده بود.
مشارکت زنان در مناسبت‌ها، مراسم و جشن عروسی
اکثر کسانی‌که آداب اسلامی مقرر از جانب خدا برای زن، از قبیل حجاب، جلوگیری از اختلاط و حرمت خلوت با بیگانه، به سمع و نظرشان می‌رسد، گمان می‌کنند که در دوران رسالت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم، زن در عزلت و خانه‌نشینی زیسته است و دیدارها و مجالس عمومی تنها برای مردان بوده است. درحالی‌که در دوران رسالت، زن در کنار التزام به آداب و ضوابط اخلاق اسلامی، در جوامع، محافل و مناسبت‌ها با مردان حضور داشته و در چارچوب خدمات مشروع و کارهای سودبخش، نقش مردان را ایفا کرده است. حتی اگر آن مناسبت‌ها و دیدارهای عمومی چیزی جز لذت و سرگرمی مشروع را در برنمی‌داشت، باز زن در آن‌ها، بدون ارتکاب احساس گناه، با مرد شریک بوده است.
امام بخاری و مسلم از سهل بن سعد ساعدی رضی‌الله‌عنه روایت کرده‌اند که گفت: «وقتی‌که ابو اسید ساعدی جشن عروسی گرفت، پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم و یارانش را دعوت کرد. تنها کسی‌که غذای آنان را پخت و پذیرایی را در خدمت آنان گذاشت، ام اسید، زن ابو اسید بود (و در آن روز عروس بود). ام اسید در شب چند دانه خرما را در ظرفی گذاشته و با آب خیس کرده بود. هنگامی‌که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وسلم از میل غذا فارغ شد، خرماها را برای ایشان آب کرد و آن‌ها را به‌عنوان هدیه‌ای تقدیم آن‌حضرت صلی‌الله‌علیه‌وسلم کرد تا آب آن‌ها را بنوشد.» امام بخاری رحمه‌الله این حدیث را در بابی تحت عنوان «به خدمت ایستادن زن در جلوی مردان در مراسم عروسی» آورده است. ناگفته پیداست که این خدمت زن در شرایطی است که با ایمن بودن از فتنه و فساد و التزام به وظیفه، وقار و متانت و حفظ حجاب، صورت پذیرد.
هم‌چنین، امام بخاری و مسلم از حضرت عائشه رضی‌الله‌عنها روایت کرده‌اند که گفت: حضرت ابوبکر صدیق رضی‌الله‌عنه پیش من آمد و دو کنیزک از کنیزک‌های انصار نزد من با زدن دف، آوازی را سر می‌دادند که انصار در روز «بعاث» با هم طنین‌انداز می‌کردند. حضرت ابوبکر رضی‌الله‌عنه فرمودند: «آیا در خانۀ رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وسلم نی شیطان می‌نوازید؟» و این روز عید بود. رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وسلم فرمودند: «ای ابوبکر! هر قومی عیدی دارد و امروز نیز عید ماست.»
