ويژگى ديگرى كه مى‌تواند در مسير پيدايش تمدّن‌ها مؤثر واقع شود، وحدت و یکپارچگی است كه از زمان آغاز دعوت پيامبر، مورد توجه اسلام بود؛ البته امروز از وحدت طوری برداشت می‌شود که عبارت از وحدت فقهی است، اما چنان نبوده است؛ زیرا وحدت فقهی که همۀ مردم کنار یک مذهب جمع شود و بقیه تکفیر و یا طرد شوند، در حقیقت ترک بدنۀ بزرگ دین می‌باشد، وحدت فقهی تأثیری بر تمدن نیز ندارد، مانندی که در صدر اسلام وحدت فقهی نبود؛ ولی وحدت سیاسی و جغرافیایی بود، که اصل وحدت نیز همین است، امت اسلامی در اوج تمدن و رشد بود؛ زیرا وحدت سیاسی و جغرافیایی مادر تمدن است که اصل وحدت همین بود، اسمش در عصرهایی که اسلام حاکم بود، دارالاسلام نامیده می‌شد نه وطن؛ مانند تقسیمات امروزی سایکس پیکود در کشورهایی مانند هند وغیره که هرگز در آن وحدت فقهی نیست؛ ولی وحدت سیاسی دارند و تمدن نیز دارند.
معنای لغوی و اصطلاحی وحدت
وحدت به معنای یکی‌بودن، یگانه‌بودن و پیوستگی آمده است. وحدت و اتحاد، امری انسانی و برخاسته از ذات و سرشت انسان است که برای رسیدن به اهداف مشترک و عمومی در برابر مفاهیمی نظیر کثرت، پراکندگی، اختلاف، تفرقه، گروه‌گرایی و واگرایی به کار می‌رود.
«وَاعتَصِموا بِحَبلِ اللَّهِ جَميعًا وَلا تَفَرَّقوا وَاذكُروا نِعمَتَ اللَّهِ عَلَيكُم إِذ كُنتُم أَعداءً فَأَلَّفَ بَينَ قُلوبِكُم فَأَصبَحتُم بِنِعمَتِهِ إِخوانًا وَكُنتُم عَلىٰ شَفا حُفرَةٍ مِنَ النّارِ فَأَنقَذَكُم مِنها كَذٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُم آياتِهِ لَعَلَّكُم تَهتَدونَ»؛ ترجمه: «و همگی به ریسمان خدا (قرآن و سنّت) چنگ زنید و پراکنده نشوید! و نعمت [بزرگِ] الله را بر خود به یاد آرید که چگونه دشمن یکدیگر بودید و او میان دل‌های شما الفت ایجاد کرد و به برکتِ نعمتِ او، برادر شدید! و شما بر لبِ حفره‌ای از آتش بودید، خدا شما را از آن نجات داد، این چنین، خداوند آیات خود را برای شما آشکار می‌سازد، شاید پذیرای هدایت شوید».
عن عبد الله بن عمر رضي‌الله‌عنه أن النبي صلى‌الله‌عليه‌وسلم قال: «المسلم أخو المسلم، لا يظلمه ولا يسلمه، ومن كان في حاجة أخيه كان الله في حاجته، ومن فرج عن مسلم كربة فرج الله عنه كربة من كربات يوم القيامة، ومن ستر مسلما ستره الله يوم القيامة»؛ از عبدالله ابن عمر رضی‌الله‌عنهما روایت است که رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم فرمود: مسلمان برادر مسلمان است و مسلمان بر مسلمان دیگر ظلم نمی‌کند هر کسی‌که در فکر برآورده کردن حاجت برادر مسلمان خود باشد، خداوند حاجت وی را برآورده خواهد کرد و هر کسی‌که از مسلمان اندوه و مشکلی را دور کند خداوند او را از غم و اندوه آخرت دور خواهد داشت و هر کس عیب مؤمن را بپوشاند خداوند عیب وی را در قیامت می‌پوشاند.
البته در این حدیث بر اخوت و برادری به صورت جدی تاکید شده است وحتی مسؤولیت یک مسلمان در قبال مسلمان دیگر نیز بیان شده است و هم‌چنان در حدیث دیگر آمده است: وعن أبي‌موسى الأشعري رضي‌الله‌عنه أن النبي صلى‌الله‌عليه‌وسلم قال: «المؤمن للمؤمن كالبنيان يشد بعضه بعضا، ثم شبك بين أصابعه»؛ ابی‌موسی اشعری رضی‌الله‌عنه از رسول‌الله صلى‌الله‌عليه‌وسلم روایت می‌کند که رسول‌الله صلی‌الله‌علبه‌وسلم: «مؤمن برای مؤمن به مثابۀ ساختمان است که بعضی قسمت‌های آن بعضی دیگر را محکم می‌کند، به‌خاطر فهم مردم انگشتان خود را با هم بافت و یکجا نمود».
هم‌چنان الله سبحانه و تعالی نیز فرموده است: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ»؛ «هرآینه مؤمنان همه باهم برادراند».
و در آیه دیگر هم‌چنان آمده است: «وَاعتَصِموا بِحَبلِ اللَّهِ جَميعًا وَلا تَفَرَّقوا وَاذكُروا نِعمَتَ اللَّهِ عَلَيكُم إِذ كُنتُم أَعداءً فَأَلَّفَ بَينَ قُلوبِكُم فَأَصبَحتُم بِنِعمَتِهِ إِخوانًا وَكُنتُم عَلىٰ شَفا حُفرَةٍ مِنَ النّارِ فَأَنقَذَكُم مِنها كَذٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُم آياتِهِ لَعَلَّكُم تَهتَدونَ»103؛ ترجمه: «و همگی به ریسمان الله [قرآن و اسلام و هرگونه وسیله‌ی وحدت] چنگ زنید، و پراکنده نشوید! و نعمت [بزرگِ] الله سبحانه‌وتعالی را بر خود، به یاد آرید که چگونه دشمن یکدیگر بودید و او میان دل‌های شما الفت ایجاد کرد و به برکتِ نعمتِ او، برادر شدید، و شما بر لبِ حفره‌ای از آتش بودید، الله سبحانه‌وتعالی شما را از آن نجات داد، این چنین، خداوند آیات خود را برای شما آشکار می‌سازد، شاید پذیرای هدایت شوید».
