تمدّن اسلامى از ابعاد مختلف مورد توجه دانشمندان و اهل خبره واقع شده و كتاب‌ها و مقالات متعدّد و متنوّعى در اين زمينه، به‌رشته‌ی تحرير درآمده است؛ ولى آنچه در اين ميان مورد غفلت و بى‌توجهی قرار گرفته است، نقش اساسى و بى‌بديل پيامبر معظم اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در پايه‌گذارى و تأسيس اين تمدّن عظيم است، که نهال اين درخت تنومند با دستان پر توان پيامبر اكرم صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم كاشته شد و پايه‌هاى آن، با هجرت آن بزرگوار و تأسیس دولت اسلامی در شهر «يثرب» مستحكم گرديد. در اين مقاله، مؤلّفه‌هاى اساسى تمدّن از ديدگاه دانشمندان بررسى شده و نقش رسول گرامی صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در ايجاد امنيت و آرامش، هم‌بستگى اسلامی، همكارى و تعاون، اخلاق، تحمّل و بردبارى، وحدت و یکپارچگی و رفاه نسبى كه از عوامل مؤثر در زايش و اعتلاى تمدّن‌هاست، تبيين گرديده است.
مقدّمه
تمدّن اسلامى از ديدگاه دانشمندان، بارها از ابعاد گوناگون مورد توجه و بررسی قرار گرفته است. اين تمدّن، در خود سازوكار بزرگ‌ترین نظام علمى را پروراند و شخصيت‌هاى ارزشمندى را در عرصه‌هاى گوناگون علمى به جهان عرضه نمود، پيشرفت و توسعه‌ی سريع، عظمت، كمال و گستردگى دامنه‌ی تمدّن اسلامى و هم‌چنين شركت اقشار گوناگون با ملّيت‌ها و نژادهاى گوناگون در بنا نهادن و درخشش اين تمدّن، از امورى است كه اعجاب همگان را برانگيخته و بسيارى از متفكّران، به ويژه متفكران غربى را وادار به اعتراف در اين زمينه نموده است؛ ولى بايد توجه داشت كه دوره‌ی طلايى اسلام، از حيث شدت و قوّت حيات دينى و معنوی و تحقق ایدیولوژی‌ها و تبلور ارزش‌هاى آن، همان دوره‌اى است كه با حيات طیبه‌ی پيامبر اكرم صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و ايّام حاکمیت اسلام در مدينه مقارن بود، و درست همانند بذری كه كاشته مى‌شود و از آن درختى برمى‌آيد و پس از گذشت زمان و تغذيه از زمين مناسب، به بار مى‌نشيند؛ درخت تمدّن اسلامى نيز چندين قرن؛ پس از غرس آن به دست مبارک پيامبر مکرم اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به بار نشست و ميوه‌هاى آن در زمينه‌ی فرهنگ و هنر، علوم شرعى، عقلى و ادبى آشكار شد.
تمدّن اسلامى با بهره‌گيرى از وحى و اقدامات پيامبر اكرم صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در طى مراحل كمال و پختگى، به درجه‌اى رسيد كه «آدام متز»، دانشمند سوئيسى، در كتاب خود، قرن چهارم هجرى را عصر نوزايى اسلامى ناميده است، و خانم «زيگريد هونكه» شگوفايى آن را دو برابر تمدّن يونان مى‌داند؛ او معتقد است: مسلمانان خيلى مستقيم‌تر و چندجانبه‌تر از يونان، جهان غرب را تحت تأثير قرار دادند، وى ابراز اميدوارى مى‌كند كه «شايد همانند تاريخ گذشته كه مسلمانان چهره‌ی كرۀ زمين را تغيير دادند، باز هم به همين زودى سرنوشت ما به آنان به نزدیک‌ترین شكل، بستگى بيابد».
همانگونه كه بيان شد، به تمدّن اسلامى از جهات گوناگون پرداخته شده؛ اما متأسفانه به نقش نبى مكرّم صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در پايه‌گذارى و تأسيس اين تمدّن، كم‌تر توجه شده است. در اين مقاله، با توجه به مؤلّفه‌هاى اساسى و عناصر و عوامل مؤثر در ايجاد و اعتلاى تمدّن بشرى، نقش پيامبر اکرم صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در اين باره مورد بررسى قرار مى‌گيرد.
By محمد فاتح