نویسنده: ابو عائشةپیش درآمد: هر مذهب برای اینکه اصول و بینادهای خود را مشخص نماید، تعدادی از معیارها را بررسی نموده و آن‌را برای تشخیص طرفداران خود از دیگران ارائه میدهد، معتزله نیز برای اینکه بتوانند هم‌کیشان خود را از سایرین جدا نمایند اصول و ضوابطی تعیین نموده‌اند که بر اساس آن، هر فردی را که ادعای معتزلی بودن داشته باشد، تشخیص میدهند. ما در این‌بخش می‌خواهیم دربارۀ این اصول و مسائلی‌که بر آن متفرع می‌شود، صحبت کنیم.
اصول خمسه معتزله
معتزله دارای اصول، قواعد و مبادی هستند که به آن معتقد می‌باشند، آنان باور دارند کسی‌که به این اصول و قواعد پابند نباشد، معتزله شمرده نمی‌شود؛ چنانی‌که ابوالحسین خیاط معتزلی در این باره مینویسد: «هیچ کس مستحق نام اعتزال قرار نمی‌گیرد مگر اینکه به اصول پنجگانه: توحید، عدالت، وعد و و عید، منزلت بین منزلتین و امر به معروف و نهی از منکر اعتقاد داشته باشد، وقتی این صفات پنجگانه در وجود شخصی یافت شود، او معتزلی است.»
گروه معتزله اصول مشترکی دارند که مصدر شناخت و معرفت اعتزال است. کسی که این اصول را رعایت کند و به آن پابند باشد اعتزال خود را تثبیت نموده و کسی که از آن روی برگرداند گویا به مذهب اعتزال پشت کرده‌است. صاحب کتاب «المعتزلة» مینویسد: «پایه و اساس اعتزال بر پنج اصول عامه استوار است کسی که به همۀ آنها معتقد باشد معتزلی بوده و کسی چیزی بر آن بیفزاید و یا از آن کم کند و لو اینکه یکی از اصول را، معتزلی گفته نمی‌شود و این اصول به ترتیب اهمیت و جایگاه قرار ذیل هستند:
توحید
عدل
وعد و وعید
منزله بین المنزلتین
امر به معروف و نهی از منکر
