مسلمان با شخصیت (بخش یازدهم)

نویسنده: مهاجر عزیزی

حد و اندازه‌ی شوخی و مزاح

دین مبین اسلام در روش و تعاملات آدمی یک محدوده‌ و چارچوبی را مقرر کرده است که در محور آن عفت، شخصیت و منزلت انسان محفوظ خواهد بود؛ اگر انسان از آن چارچوب و محدوده‌ی مقرره تجاوز نمود و پای فراتر نهاد، سبب وارد شدن رخنه و نقص در عزت و شخصیتش خواهد گردید.

یکی از مواردی‌که امروزه مردم توجه درست برایش نمی‌دهند و خویشتن را در آن رابطه آزاد گذاشته‌اند، عبارت از مزاح و شوخی‌های بیجا و بی‌فایده است.

مزاح و شوخی بی‌جا، شخصیت و وقار انسان را از بین می‌برد و اسلام عزیز از هرآنچه که به عزت، مقام و شخصیت انسان رخنه وارد می‌کند، برحذر می‌دارد. «عن عمر بن الخطاب ^{رضي‌الله‌عنه}: من كثر مزاحه استخف به.» (از عمر بن خطاب ^{رضی‌الله‌عنه} روایت است که فرمود: هرکسی‌که مزاحش بیشتر شد، با آن سبک خواهد شد.) عن جعفر بن محمد قال: «إياكم والمزاح، فإنه يذهب ببهاء الرجل، ويطفئ نوره.» (از جعفر بن محمد روایت است که فرمود: از مزاح [زیاد و بیهوده] برحذر باشید؛ زیرا آن ارزش و عزت انسان را از بین می‌برد و نورش را خاموش می‌کند.)

ما در پی برگرفتن لبخند و خوشی و خوش‌طبعی از دیگران نیستیم، البته در هر چیز اعتدال امری پسندیده است، در مزاح و شوخی نیز نباید اعتدال و میانه‌روی و سالم بودنش فراموش شود؛ چنان‌که پیامبر ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} فرمودند: «ولا تکثر من الضحک، فإن کثرة الضحک تمیت القلب»؛ (زیاد نخند! که خنده‌ی زیاد قلب را می‌میراند.) در این حدیث آن‌چه که مورد نهی قرار داده شده، همان افراط و مبالغه در خنده بوده است نه اصل خنده. از علی بن ابی‌طالب ^{رضی‌الله‌عنه} روایت شده که می‌فرماید: «به آن مقدار که نمک برای طعام لازم است به همان مقدار مزاح وارد کلام کن.» در روایات دیگری نیز اندازه و محدودیتی برای شوخی ذکر شده است که پاره‌ای از آن‌را ذیلاً ذکر می‌نماییم:

۱. در شوخی و مزاح دروغ آمیخته نباشد؛

رسول الله ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} فرموده‌اند: «ویل للذِی یُحدِّثُ بالحدیث لیُضْحِکَ به القوم، فیَکذِبُ، ویل له، ویل له» (وای بر آن فردی که برای به خنده درآوردن مردم دروغ می‌گوید. وای بر او، وای بر او).

قضیه‌ای اصلاً رخ نداده؛ اما شخص به دروغ تعریف می‌کند تا مردم را به خنده درآورد. این باعث می‌شود که شخص گناه کبیره‌ی دروغ برایش آسان و سبک جلوه نماید.

۲. با شوخی و مزاح نباید باعث ترساندن و رعب و وحشت کسی شد.

رسول الله ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} فرموده‌اند: «لَا یَحِلُّ لِمُسْلِمٍ أَنْ یُرَوِّعَ مُسْلِمًا» (حلال نیست برای یک مسلمان که برادر مسلمانش را بترساند).

این چنین شوخی‌هایی در جامعه‌ی ما بسیار رواج دارد. با انواع و اقسام وسایل و اسباب‌بازی‌ها از مارهای مصنوعی گرفته تا ماسک‌های بسیار زشت و حتی داستان‌های ترسناک باعث ترس کسی می‌شوند و می‌گویند قصدمان شوخی است؛ اما غافل از فشارهای جسمی، روحی و عصبی که به آن فرد وارد می‌شود و ممکن است حتی باعث بیماری فرد شود و در طول عمرش او را اذیت کند. در اینجا چه کسی مقصر و مسئول است؟.

۳. حق نداریم به عنوان شوخی مال کسی را برداریم یا پنهان کنیم.

رسول الله ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} فرموده‌اند: «لاَ یَأْخُذَنَّ أَحَدُکُمْ مَتَاعَ أَخِیهِ لاَعِبًا وَلاَ جَادًّا» (هیچ‌کس حق ندارد وسایل برادرش را چه با شوخی و یا جدی بردارد).

پس وسایل شخصیِ افراد اعم از موبایل، کفش، دمپائی و… را نباید برداشت و سبب اذیت و آزار وی شد.

چنان‌که نقل می‌کنند: از بزرگان ادبیات عرب چنین بیان داشته که (المزاح مقدمة الشر) با این حال می‌توان گفت هیچ‌گاه نباید در استفاده از شوخی افراط نمود، برخی از روان‌شناسان مزاح بی‌جا را مخرب شخصیت دانسته و آن‌را نیک نمی‌دانند؛ زیرا آن‌ها بدین باوراند که شوخی کردن بی‌حد دیگران را اجازه‌ی گستاخی در مقابل شما می‌دهد که این خود بیانگر از بین رفتن هیبت مزاح کننده می‌باشد.

به‌طور خلاصه:

۱. در مزاح و شوخی دروغ و افتراء آمیخته نباشد؛

۲. سبب رنجش و دل‌آزردگی جانب مقابل نگردد؛ چون رنجانیدن قلب و پایین آوردن شخصیت یک فرد در مجلس، کاری بسیار نامردانه و حرام قطعی است؛

۳. در عیب، کمبودی و نقاط ضعف دیگران نباید شوخی شود؛ این کار حرام است؛

۴. شوخی باید متناسب مجلس باشد، وگرنه سبب شکستن و نقص شأن و شخصیت است؛

۵. شوخی نباید از حد اعتدال بگذرد، وگرنه به جنگ و دل‌آزردگی و… می‌انجامد؛

۶. هرگاه خواستیم با کسی مزاح‌ و شوخی کنیم، خود را به‌جای جانب مقابل قرار دهیم، آیا می‌توانیم تحمل کنیم؟؛

۷. در شوخی نباید کسی را به جبر و اکراه به چیزی وادار کرد، این در حقیقت ستم برایش تلقی می‌شود؛

۸. قبل از شوخی جایگاه جانب مقابل را رعایت باید کرد؛

۹. شوخی با زنان و دختران نامحرم به هیچ عنوان درست نیست، از این کار احراز باید کرد؛

۱۰. در شوخی و مزاح به هیچ عنوان از سخنان ممنوعه و خلاف ادب استفاده نشود.

بخش قبلی | بخش بعدی