حکم قربانی برای همۀ مسلمانان است، به حجاج اختصاص ندارد
آنچه از کارنامۀ خلیل‌الله علیه‌السلام مربوط به مقام خاصی است؛ مثل رمی جمرات در منی، سعی در میان صفا و مروه و هفت بار طواف، این امور به حجاج اختصاص دارند و تنها بر آن‌ها لازم هستند، اما اموری که به محل خاصی مربوط نمی‌شوند و هرکجا می‌توان آن‌ها را انجام داد؛ مثل قربانی، بر همۀ مسلمانان واجب قرار داده شده‌اند؛ چنان‌که خود رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم تمام صحابه و تابعین و همۀ امت اسلامی در هر خطه و منطقه و هرکجا به تعمیل این واجب پرداخته‌اند و این کار نه تنها واجبی از واجبات اسلامی شمرده شده بلکه به‌عنوان یکی از شعائر اسلام قرار داده شده است. خداوند متعال می‌فرماید: «والبُدْنَ جَعَلْنَاهَا لَكُمْ مِنْ شَعَائِرِ الله لَكُمْ فِيهَا خَير»؛ ترجمه: «و (قربانی) شترهای چاق و فربه را برای شما از شعائر الهی قرار دادیم، در آن‌ها برای شما خیر و برکت است».
مراد از شعائر و یادگار الهی بودن قربانی و… این است که آن‌ها یادگار و شعائر دین خدا هستند. آری بدیهی است قربانی در مقام منی، جایی که قربانی از آنجا شروع شده افضل و موجب ثواب و برکات بیشتر می‌باشد. ازاین‌رو، رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم در آخرین حج خویش یک‌صد شتر قربانی نمودند که ۶۳ تای آن‌ها را با دست مبارک خویش نحر و باقی‌مانده را به حضرت علی رضی‌الله‌عنه سپردند. قربانی نمودن این تعداد بزرگ از شتران به خاطر همین فضیلت بود وگرنه عادت آن‌حضرت صلی‌الله‌علیه‌وسلم در مدینۀ طیبه عموماً ذبح دو بره بود. حضرت عبدالله بن عمر رضی‌الله‌عنه می‌فرماید: «رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم هر سال در دوران اقامت ده‌سالۀ خویش در مدینۀ طیبه قربانی می‌نمود.»
بلکه بسا اوقات اگر در سفر ایام قربانی فرا می‌رسید، آن‌حضرت آن را ترک نمی‌نمود. حضرت عبدالله بن عباس رضی‌الله‌عنه می‌فرماید: «كنا مع النبي صلى‌الله‌عليه‌و‌سلم في سفر فحضر الأضحى فاشتركنا في البقرة سبعة…» (باری ما در یک سفر، با آن‌حضرت به همراه بودیم که از جانب هفت نفر یک گاو قربانی کردیم.)
در روایتی رسول الله ﷺ ارشاد فرمودند: «ما عمل آدمي من عمل يوم النحر أحب إلى الله من إهراق الدم » ترجمه: «در ایام قربانی هیچ عملی نزد خدا محبوب‌تر از ریختن خون (قربانی) نیست.»
صحابۀ کرام رضی‌الله‌عنهم می‌فرمودند: «كُنَّا نُسَمِّنُ الْأُضْحِيَّةَ بِالْمَدِينَةِ وَكَانَ الْمُسْلِمُونَ يُسَمِّنُونَ» ترجمه: «ما در مدینۀ منوره به فربه نمودن قربانی‌های خود اهتمام می‌ورزیدیم و عادت عموم مسلمین همین بود».
معمول رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم در مدینۀ طیبه این بود که قربانی خود را پس از نماز عید، در عیدگاه انجام می‌داد؛ تا همۀ مردم از این حکم شرعی اطلاع یابند و آداب قربانی را نیز یاد بگیرند و همۀ مردم این را نیز بدانند که ذبح قربانی پیش از نماز عید، جایز نیست. ابن عمر رضی‌الله‌عنه فرمودند: «كَانَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى‌اللهُ‌عليهِ‌وسلَّم يَذْبَحُ وَ يَنْحَرُ بِالمُصَلَّى» ترجمه: «رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم در عیدگاه قربانی خود را ذبح یا نحر می‌کرد». غالباً دلیل این کار، این نیز بود که در قرآن کریم به همین شیوه، حکم قربانی وارد شده است. در سورۀ کوثر آمده است: «فصل لربک وانحر»؛ ترجمه: «برای پروردگارت نماز بخوان و سپس قربانی کن».
حافظ ابن کثیر رحمه‌الله به نقل از مفسرین صحابه و تابعین؛ حضرت عبدالله بن عباس رضی‌الله‌عنه، عطا، مجاهد، عکرمه، وحسن رحمهم‌الله‌تعالی لفظ «وانحر» را به معنی قربانی قرار داده‌اند. و حضرت عکرمه عطاء و قتاده فرمودند: مراد از «فصل لربک» نماز عید و از «وانحر» قربانی است.
خلاصه این‌که بر اساس این آیۀ قرآنی آن‌حضرت صلی‌الله‌علیه‌وسلم نماز عید و قربانی را بر امت واجب و ضروری قرار داد؛ خواه آنان در مکه باشند یا مدینه و یا در نقطۀ دیگری از کرۀ خاکی؛ و طبق اشارۀ قرآنی حکم تقدیم نماز عید را بر قربانی اجرا فرمود.
حضرت براء بن عازب رضی‌الله‌عنه می‌گوید: باری رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم در روز عیدالاضحی صحابۀ کرام رضی‌الله‌عنهم را با خود به قبرستان بقیع برده، در آنجا نخست در یک میدان نماز عید را ادا نمود و پس از آن خطاب به مردم فرمود: «نخستین کار امروز ما نماز عید و سپس ذبح قربانی‌ها است، کسی‌که بر این روش عمل کند، بر سنت ما عمل کرده و کسی‌که پیش از نماز عید قربانی بکشد، قربانی او ادا نشده، بلکه صرفاً گوشتی برای خوردن می‌باشد و با قربانی و ثواب آن هیچ ارتباطی ندارد».
این حدیث در صحیح بخاری وجود دارد و رخ دادن این جریان در نزدیکی بقیع غرقد، در روایت احکام القرآن امام جصاص آمده است.
از آیات مذکورۀ قرآن، روایات حدیث و تعامل صحابۀ کرام رضی‌الله‌عنهم به‌طور واضح ثابت می‌شود که عبادت بودن قربانی از عهد آدم علیه‌السلام ثابت است، ولی واجب شدن آن در روز عیدالأضحی به‌عنوان سنت و یادگار حضرت ابراهیم علیه‌السلام جاری گردیده و در نصوص کتاب و سنت، یکی از واجبات مهم اسلامی قرار داده شده که در هر خطه، هر کشور و هر زمان ضروری است. رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم و صحابۀ کرام رضی‌الله‌عنهم همواره فریضۀ قربانی را در مدینۀ طیبه ادا کرده‌اند.
امروزه کسانی‌که قربانی را مخصوص مکۀ معظمه آن‌هم نه به‌عنوان یک عبادت، بلکه به‌طور مهمانی برای حجاج قرار می‌دهند، سخن آنان مبتنی بر بی‌اطلاعی از قرآن و حدیث و شرایع تمام انبیاء علیهم‌السلام و تاریخ آن‌ها است. ایشان باید بدانند اگر هدف از قربانی، صرفاً پذیرانی حجاج مکۀ مکرمه می‌بود، چه فرقی بین انجام این کار پیش از نماز عید یا بعد از آن واقع می‌گردد؟!
و ممنوع شدن قربانی بعداز غروب دوازدهم «ذی‌الحجه» به چه معنا است؟ آیا سیزدهم ذی‌الحجه، حجاج در مکه نمی‌مانند؟ اگر هدف از آن پذیرایی حجاج می‌بود، چه نیازی به شرایطی که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وسلم برای قربانی از قبیل عمر و غیره بیان فرمودند، باقی می‌ماند؟ و نیز آیا مهمان فقط به گوشت نیاز دارد و نیازمند چیزهای دیگر نیست؟ اگر مهمانی مقصود شرع می‌بود، مانند تهیۀ گوشت به‌وسیلۀ قربانی، بلکه بیشتر از آن فریضۀ تدارک مواد غذایی بر مسلمین عاید می‌گشت.
خصوصاً هنگامی‌که قربانی کردن رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم و صحابۀ کرام رضی‌الله‌عنهم همه‌ساله در مدینۀ منوره نیز ثابت است، ارایۀ نظریه و دیدگاه دیگری برخلاف آن و سپس آن‌را به اسلام تحمیل نمودن، جرئت و جسارت بسیار بزرگی است.
By محمد فاتح