فمینیزم (بخش چهاردهم)

نویسنده: ابوریان عزیزی

میراث زن در اسلام

با یک مقایسه‌ی ساده در قصیه‌ی ارث زن بین نظام  اسلام و شریعت‌ها و نظام‌های قدیم و جدید به این چند نکته پی می‌بریم:

• در نظام اسلام کسی‌که وظیفه‌ی تقسیم میراث را به عهده دارد، او ذات الله متعال است و این تقسیم دارای چنان نظم، دقت و عدالتی است که ممکن نیست بشر به این حد از نظم و ترتیب برسد.

• اسلام نیازها را مدنظر قرار داده است و بنابر این قاعده، کسی‌که نیازهایش بیشتر است به او سهمیه‌ی بیشتری تعلق می‌گیرد و باز به‌خاطر همین قاعده به پسرها نسبت به پدرها سهمیه‌ی بیشتری تعلق می‌گیرد؛ چون پسرها نسل آینده هستند و پدرها کم‌کم از دنیا می‌روند.

• بنابر همین قانون در اکثر جاها سهمیه‌ی پسرها دو برابر سهمیه‌ی دختران است؛ چون در آینده این پسر تبدیل به شوهر می‌شود و باید به زنش مهریه پرداخت کرده و بر او و بچه‌هایش خرج کند؛ درحالی‌که خواهر همین پسر که سهمیه‌ی کم‌تری از میراث می‌گیرد در آینده تبدیل به عروس می‌شود و مهریه می‌گیرد و شوهرش مهریه را به او پرداخت می‌کند و خرج و نفقه‌اش را می‌دهد.

• اسلام میراث را در مال منحصر کرده است و آن‌گونه که در جاهلیت رسم بود. در اسلام، همسر به میراث برده نمی‌شود و اسلام خودِ ازدواج را سبب میراث بردن از همدیگر گردانیده است که اگر یکی از زوجین وفات کرد دیگری از او میراث می‌برد.

• همان‌طور که می‌بینیم اسلام رابطه‌ی قوم و خویشی را لغو نکرده است، نه آن‌گونه که در قانون رومانی و یونانی ارتباط خویشی را هیچ اعتباری نداده‌اند و یکی از مزایای قرابت میراث بردن متقابل است و در مسأله‌ی قوم و خویشی، رابطه‌ی خویشیِ نزدیک‌ترها مقدم‌تر است.

• حق ملکیت فردی و اعتبار آن به عنوان سبب میراث قرار گرفتن از اموری است که اسلام آن را برقرار کرده است. برخلاف نظام اشتراکی چنان‌که از همدیگر میراث بردن را قبول ندارد و این اواخر به چیز اندکی از میراث اعتراف کرده‌اند و ناچارا قبول کرده که باید به میراث اعتراف کرد و آن را باور داشت.

• اسلام مساوات مطلق بین دو جنس مذکر و مؤنث در مسأله‌ی میراث را آن‌طور که قانون فرانسه و رومانی است، قبول ندارد؛ چنان‌که الله متعال می‌فرماید: «وَإِن كانوا إِخْوَةً رِّجَالاً وَنِسَآءً فَلِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الأنثيين» (اگر ورثه‌ی میت خواهر و برادر بودند در این صورت سهمیه‌ی برادر به اندازه‌ی دو خواهر است.)

• و همچنین اسلام مساوات بین اقارب را هم قبول ندارد؛ چنان‌که در قانون مصر قدیم رایج بود.

• در اسلام اقارب نزدیک نسبت به اقارب دورتر مقدم‌تر هستند؛ پسر از پدر مقدم است و پدر از برادر مقدم است و همچنان اسلام به مساوات بین برادرها هم قایل نیست به شکلی که قانون فرانسوی و رومانی به آن معتقد هستند؛ بلکه اسلام برادرها را در مسأله‌ی میراث به سه دسته تقسیم کرده است: ۱. برادری که از طرف پدر و مادر با هم برادر هستند؛ ۲. برادری که فقط از طرف پدر با هم یکی هستند و مادرشان جدا است؛ ۳. برادری که از طرف مادر با هم یکی هستند و از دو پدر هستند. اسلام این تفاوت‌ها را مدنظر قرار داده است.

• ترجیح دادن برادر کلان خانواده نسبت به بقیه‌‌ی برادران در مسأله‌ی میراث را اسلام قبول ندارد؛ آن‌گونه که شریعت‌های امت‌های شرق و غرب قدیم و عرب‌های دوران جاهلیت به آن معترف بودند.

• در اسلام برادر مجرد به‌خاطر مجرد بودن از دیگر برادران برتری ندارد؛ آن‌گونه که در شریعت یهود رایج بود؛ چنان‌که یهودیت برای برادر مجرد دو سهمیه‌ی برادران دیگر قایل بود.

• شریعت اسلامی معتقد است با وجود پسر میت، نواسه‌ی میت چه پسر باشد یا دختر میراث نمی‌برد؛ چون پدر آن‌ها در مرتبه‌ی اول قرار دارد و آن‌ها در مرتبه‌ی دوم قرار دارند و  گروهی که در مرتبه‌ی اول قرار دارند اولی‌تر هستند؛ اما در قانون رومانی و فرانسوی رسم است که پسرِ پسر (نواسه) به همراه پدر خود میراث می‌برد و پسر برادر (برادر زاده) به همراه پدر خود میراث می‌برد.

• اسلام ضامن میراث دختران در کنار پسران است. در قانون اسلام دختران با وجود برادران از پدرشان ارث می‌برند و اسلام مثل یهود بخاطر وجود پسرها، دخترها را از میراث ممنوع نگردانیده است؛ چنان‌که الله متعال می‌فرماید: «لِلرِّجَالِ نَصِيبٌ مِمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالْأَقْرَبُونَ وَلِلنِّسَاءِ نَصِيبٌ مِمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالْأَقْرَبُونَ مِمَّا قَلَّ مِنْهُ أَوْ كَثُرَ نَصِيبًا مَفْرُوضًا.»؛ (مر مردان راست بهره‌ای از آنچه ماندند پدران، مادران و خویشان، مر زنان راست بهره‌ای از مانده‌ی ایشان. از آنچه اندک است از وی یا بسیار است. این تقدیر کرده و تقریر کرده‌ی پروردگار است.) بچه‌ها و نزدیکان میت از ترکه‌ی میت سهمیه دارند؛ همان‌طور که دختران و زنان سهمیه دارند همه با هم برابر هستند هر چند که در مقدار با هم فرق دارند.

• در شریعت یهود با وجود دختر، اصول و بقیه‌ی نزدیکان میت میراث نمی‌برند؛ ولی اسلام این قاعده‌‌ی یهود را قبول ندارد و با آن مخالفت کرده است.

• محروم ساختن برادری که فقط از پدر است با برادرانی که از یک پدر و مادر هستند، آن‌گونه که در قانون روم رایج بود این قاعده را هم شریعت اسلامی کاملا رد کرده و آن را قبول ندارد.

• اجداد و برادران در مسأله‌ی میراث با هم برابر هستند؛ چون‌که همین اجداد میت با برادران میت از طرف پدر با هم در یک رتبه قرار دارند و اجداد با وجود برادران میت محروم نمی‌گردند.

• در شریعت اسلامی هر یک از زن و شوهر در هر حالی از همدیگر میراث می‌برند و اسلام میراث بردن آن‌ها را به فیصله‌ی محکمه معلق نگردانیده است؛ آن‌گونه که قانون فرانسوی آن را شرط قرار داده است.

با این چند سطر یک حقیقت برای ما روشن شد و آن این‌‌که نظام اسلام در مسأله‌‌ی میراث یک نظام عام است به خصوص آن‌چه که به زن تعلق می‌گیرد و اسلام تنها نظامی است که با تمام نشاط‌ها و فعالیت‌های بشری موافقت دارد و جلوی پیشرفت زن را نمی‌گیرد؛ بلکه زن پیشرفت و منزلت خود را مدیون اسلام می‌داند.

بخش قبلی | بخش بعدی