مدخل: در این مقاله می‌خواهیم دیدگاه فرقۀ مرجئه را در مورد خلافت و امامت و مسائلی که در این مورد اختلاف دارند، مورد بحث قرار دهیم. این فرقه در مسائل مختلفی چون: ماهیت داشتن یا نداشتن خداوند، قضا و قدر و ابدیت یا عدم ابدیتِ فجار در جهنم با هم اختلاف دارند؛ چنانچه آرا و افکارشان می‌نمایاند که هر یک از آن‌ها یا راه افراط را در پیش گرفته‌اند یا راه تفریط را. در این بخش افکار و دیدگاه این فرقه در مورد برخی از مسائل مختلف فیه بیان خواهد شد.
بحثخلافتوامامتازدیدگاهمرجئه
این فرقه معتقد است که نصب خلیفه ضروری است و این مردم هستند که با مراجعه به شرع و عقل ضرورت تشکیل حکومت را تشخیص می‌دهند و به نصب امام مبادرت می‌ورزند.
مرجئه نخست در خلافت خلفای راشده تردیدی نداشتند، آن‌ها معتقد بودند که بهتر است امام از غیر قریش باشد. هرکس که قائم به کتاب خدا و سنت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم باشد، مستحق امامت خواهد بود. این عقیده‌ی کسانی هم‌چون غیلان نیز است.
آن‌ها معتقدند که هرچند خلیفه برای ادامۀ وظایف پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم منصوب می‌شود، اما اگر در او و حکومتش فسادی پیدا شود، باید این مسئله را تحمل کرد؛ تا زمانی که شهادتین را به زبان جاری می‌کند، باید همۀ فسادها و تباهی‌های او را با تحمل بپذیریم و از قیام کردن بر علیه وی، اجتناب ورزیم. به عبارت دیگر، آن‌ها باور داشتند که اگر امام مرتکب گناه کبیره‌ای شود، از جامعه‌ی مسلمانان خارج نمی‌شود و اطاعت از او واجب است و نمازی که به امامت او اقامه می‌شود، معتبر است.
بسیاری از مرجئه، خلافت حضرت معاویه رضی‌الله‌عنه، یزید و فرزندان آن‌ها را نیز موجه می‌دانند؛ زیرا معتقدند که آن‌ها به خدا و پیامبر ایمان دارند، چه اقرار زبانی چه اعتقاد قلبی یا هر دو و نیز قبله‌ی اسلام را قبول دارند. پس اطاعت از اوامر آنان واجب است هرچند که مرتکب گناه کبیره‌ای شده باشند. در روز قیامت خدا در مورد گناه آنان حکم خواهد کرد.
بر سر امامت و این‌که امام باید چه خصوصیاتی داشته باشد، فرقه‌ی مرجئه و دیگر فرق اختلاف نظر دارند. فضل رقاشی، ابو شمر، غیلان ابن مروان، جهم بن صفوان و هم‌فکرانش از فرقه‌ی مرجئه معتقدند که هر کسی‌که با قرآن و سنت آشنا باشد، می‌تواند امام شود و امامت با پذیرش عمومی امت تحقق می‌یابد.
دیدگاهاهلسنت
اهل سنت و جماعت معتقدند که یکی از شرایط امامت قریشی بودن است؛ یعنی امام باید از قبیله‌ی قریش باشد.
جمهور علمای اهل سنت و جماعت معتقدند که این شرط باید حتما وجود داشته باشد و در این مورد اصحاب و تابعین اجماع نموده‌اند. مذهب امامان چهارگانه نیز همین است.
در شرح عقاید نسفیه چنین آمده است: «دیگر این‌که امام باید قریشی باشد و غیر از آن نباشد؛ البته امامت به بنی هاشم و فرزندان حضرت علی رضی‌الله‌عنه اختصاص ندارد.»
قاضی عیاض رحمه‌الله می‌فرماید: «این شرط که امام باید از قریش باشد، دیدگاه اکثر علماست. حضرت ابوبکر و عمر رضی‌الله‌عنه در محلی به نام سقیفه با همین سخن برای انصار دلیل آوردند و هیچ‌کس از آن‌ها منکر این حدیث نشد. علما این مسئله را در مسائل اجماع شمرده‌اند. از سلف و کسانی‌که بعد از ایشان آمده‌اند، هیچ سخن و یا عملکردی مبنی بر مخالفت آنان با این مورد، روایت نشده است.»
