امر به معروف نزد معتزله واجب کفایی است، قاضی عبدالجبار نماینده و سخنگوی معتزله و زبان گویای‌شان در این مورد چنین می‌نویسد: «هیچ اختلافی در این که امر به معروف و نهی از منکر واجب هستند، وجود ندارد». در جایی دیگر می‌نویسد: «بدان‌که مقصد از امر به معروف و نهی از منکر این است: کارهای معروف ضایع نشوند و یا منکرات رخ ندهند، وقتی این هدف با قیام برخی از افراد برآورده شد از بقیه ساقط می‌شود، به همین خاطر ما گفتیم که [امر به معروف و نهی از منکر] فرض کفایه است».
زمخشری که یکی از مفسران مشهور و یکی از علمای سرشناس معتزله است می‌نویسد: «أمر به معروف و نهی از منکر فرض کفایه است».
دلایل معتزله
قاضی عبدالجبار می‌گوید: «کتاب، سنت و اجماع از جهت سمع بر وجوب امر به معروف و نهی از منکر دلالت دارند».
ما در عبارات زیر به بیان هر یکی از این دلایل می‌پردازیم:
دلیل معتزله از قرآن:
خداوند متعال در قرآن مجید در مورد امر به معروف و نهی از منکر چنین می‌فرماید: «کنتم خیر أمة أخرجت للناس تأمرون بالمعروف وتنهون عن المنکر»؛ «هستید شما بهترین امتی که پدیدار شده است برای مردم، فرمان میدهید به کار شایسته، و باز میدارید از کار ناشایسته».
قاضی عبدالجبار بعد از این آیه می‌نویسد: «خداوند متعال ما را بر امر به معروف و نهی از منکر مدح کرده و ستوده است؛ پس اگر امر به معروف و نهی از منکر از حسنات واجب نمی‌بود، خداوند متعال ما را بر انجام آن مدح نمی‌کرد».
دلیل‌شان از سنت: رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم می‌فرماید: «لیس لعین تری الله تعصی فتطرف حتی تغیر أو تنتقل»؛ «برای چشمی که [کسی‌که] مشاهده می‌کند خداوند متعال [در جایی] نافرمانی می‌شود، درست نیست که به هم بخورد [چشم باز و بسته] شود؛ مگر این‌که آن معصیت را تغییر بدهد [منکر را باز دارد و از آن ممانعت ورزد] و یا این‌که از آن‌جا منتقل شود و برود».
دلیل‌شان از اجماع: قاضی عبدالجبار می‌نویسد: «اما در اجماع هیچ اشکالی وجود ندارد؛ چون آنان بر این امر متفق القول هستند».
دلیل معتزله بر این‌که امر به معروف و نهی از منکر فرض کفایی است
خداوند متعال می‌فرماید: «ولتکن منکم أمة یدعون إلی الخیر ویأمرون بالمعروف وینهون عن المنکر وأؤلئک هم المفلحون»؛ «و باید باشد از شما گروهی که فرا خوانند به سوی نیکی و فرمان دهند به کار شایسته، و باز دارند از کار ناشایست؛ و آنان خودشان رستگارند».
علامه زمخشری در این مورد می‌گوید: ««مِن» که در آیه‌ی کریمه آمده است «ولتکن منکم أمة» برای تبعیض است؛ زیرا امر به معروف و نهی از منکر فرض کفایه است.»
دلیل‌شان از سنت: رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم بر منبر بودند، پرسیده شدند که بهترین مردم کیست؟ پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم فرمود: «کسی‌که از همه‌ی مردم بیشتر به معروف و کارهای نیک دعوت دهد و از همه بیشتر از منکرات و بدی‌ها باز دارد و فرد متقی بوده و صله رحم داشته باشد». از این روایت معلوم می‌شود که اینجا امر به معروف و نهی از منکر فرض عین نیست؛ زیرا امر اینجا برای تشویق و ترغیب است و اگر فرض عین می‌بود، هیچ موقع به این صورت ذکر نمی‌کرد.
