سوسیالیزم (بخش ششم)

نویسنده: دکتور فضل احمد احمدی

4. انواع سوسیالیزم

سوسیالیست‌های مدرن روزبه‌روز بیشتر می‌پذیرند که سرمایه‌داری، تنها وسیله‌ی قابل اعتماد تولید ثروت است، در نتیجه، نمی‌خواهند آن را از بین ببرند؛ بلکه خواسته‌اند آن ‌را «انسانی» کنند، که این گرایش به طور معمول مستلزم پذیرش اندیشه‌های بازار اجتماعی بوده است؛ اما سوسیالیت‌های سنتی کوشیده‌اند برای سرمایه‌داری، بازار جانشینی بسازند و سوسیالیزم را از لحاظ ماهیت صورت اقتصادی، متفاوت با سرمایه‌داری می‌دانند، این گونه کوشش‌ها بر پایه‌ی این فرضیه‌اند که سوسیالیزم هم از نظر اخلاقی و هم از لحاظ توانمندی تولید از سرمایه‌داری برتر است، اگرچه مجموعه‌ی آثار سوسیالیستی پر از الگوهای اقتصادی است [از صنعت‌گرایی تکنوکراتیک سن‌سیمون گرفته تا خودگردانی تمرکززدایی شده‌ی گتر کروپوتکین]؛ اما پرنفوذترین این الگوها در چارچوب اندیشه‌های مارکسیستی پرورده شده‌اند، چیزی که در همه‌ی آن‌ها وجود دارد، این باور است که شکلی از برنامه‌ریزی اقتصادی باید و می‌تواند جای سازوکار بازار را بگیرد.

«مارکس» برای سازمان اقتصادی جامعه‌ی سوسیالیستی آینده‌ی طرح جامعی ارائه نداد و خود را به بیان شماری از اصول عام محدود کرد. او به یقین، نابود کردن مالکیت خصوصی و جایگزینی آن با نظامی از مالکیت جمعی یا اجتماعی را در نظر داشت که به اقتصاد اجازه می‌دهد در خدمت نیازهای مادی جامعه باشد، نه در خدمت تحکمات بسیار نیرومند بازار، با این حال، «مارکس» به دلیل پشتیبانی از مشارکت عمومی گسترده در همه‌ی سطوح جامعه و به دلیل پیش‌بینی «نابودی» دولت در صورت برقراری کمونیزم، از جمعی کردن دولت و برنامه ریزی مرکزی – که مشخصه‌ی اقتصاد اتحاد شوروی در سده‌ی بیستم بود – فاصله داشت.

سوسیالیزم نه تنها به دنبال محدود کردن قدرت است؛ بلکه در صدد زوال نهایی آن به عنوان اصل سازمان دهنده‌ی زندگی اجتماعی هم است و این امر اتفاقاً، یا نه چندان هم اتفاقاً، در نهایت، همان چیزی است که مورد نظر مارکس بود، البته این اندیشه‌ای است که متضمن قمار بسیار بزرگی بر روی توانایی‌ها و ظرفیت نوع انسان برای دستیابی به هم کاری غیر اجباری است و می‌توان به عنوان امری «خیالی» و محال آن را رد کرد؛ اما برای سوسیالیست‌ها این اندیشه بخش اساسی از نوید آینده‌ی سوسیالیزم را تشکیل می‌دهد، هرچند که چشم‌اندازی بلندمدت باشد.

با این حال، از سوسیالیزم انواعی نیز مطرح شده است، این سوسیالیزم را به «ده» نوع تقسیم کرده‌اند که از آن می‌توان به سوسیالیزم مارکسی، سوسیالیزم عملی، سوسیالیزم دموکراتیک، سوسیالیزم آزادی‌خواهانه، سوسیالیزم بازار، سوسیالیزم منطقه‌ای، سوسیالیزم آرمان شهری، سوسیالیزم انقلابی، سوسیالیزم سبز، سوسیالیزم صنفی، سوسیالیزم قرن 21، سوسیالیزم دولتی و در ادامه تنها به سوسیالیزم بازار و سوسیالیزم دولتی به‌گونه‌ی مفصل‌تر اشاره می‌شود.

ادامه دارد…

بخش قبلی